Samenvatting van “Wat kan Wel – Uit de impasse en een aanzet voor perspectief (5 oktober 2022)”

Hierbij een samenvatting van het rapport van Johan Remkes uit 2022

Probleemanalyse van het Stikstofprobleem

Het stikstofprobleem in Nederland is een complex milieuvraagstuk dat zijn oorsprong vindt in de hoge uitstoot van stikstofverbindingen vanuit verschillende sectoren, vooral de landbouw, industrie en transport. De belangrijkste bronnen van stikstof zijn ammoniak (NH₃), afkomstig uit mest van vee, en stikstofoxiden (NOₓ), die vooral door verbranding van fossiele brandstoffen in het verkeer en industriële processen worden uitgestoten. Wanneer deze stikstofverbindingen in de lucht neerslaan op bodem en water, kan dit schadelijke gevolgen hebben voor natuurlijke ecosystemen, met name in de zogenaamde Natura 2000-gebieden. Deze gebieden, die onder Europese regelgeving vallen, vereisen een hoge mate van bescherming om biodiversiteit te behouden.

Het probleem ontstaat doordat stikstofneerslag leidt tot verzuring van de bodem en een onevenwicht in de voedingsstoffenbalans. Dit maakt de bodem rijker aan voedingsstoffen zoals nitraat, wat de groei van stikstoftolerante plantensoorten bevordert, zoals grassen en brandnetels. Dit gaat ten koste van kwetsbare plantensoorten die afhankelijk zijn van voedselarme bodems, waardoor de biodiversiteit afneemt. Deze veranderingen verstoren de natuurlijke balans en veroorzaken verarming van flora en fauna.

Naast ecologische schade veroorzaakt het stikstofprobleem een impasse op sociaal en economisch vlak. Vanwege de verhoogde stikstofniveaus is het moeilijk om vergunningen te verlenen voor activiteiten die tot verdere uitstoot zouden leiden, zoals uitbreidingen in de landbouw, woningbouw en infrastructuurprojecten. Hierdoor ontstaan er spanningen tussen economische groei en natuurbescherming. De Nederlandse overheid moet, als gevolg van Europese regelgeving, maatregelen nemen om de uitstoot te verminderen en tegelijkertijd ruimte te creëren voor noodzakelijke economische activiteiten.

De Raad van State heeft in 2019 de vergunningverlening in het kader van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) ongeldig verklaard, wat leidde tot een noodzaak voor nieuwe regelgeving en tot uitdagingen voor betrokken sectoren. Het stikstofprobleem raakt daardoor niet alleen de natuur, maar heeft ook verstrekkende gevolgen voor de economische en maatschappelijke ontwikkeling van Nederland.

Oplossingsrichtingen voor het Stikstofprobleem

De Remkes-commissie heeft verschillende oplossingsrichtingen voorgesteld om het stikstofprobleem aan te pakken en de balans tussen natuurbehoud en economische ontwikkeling te herstellen. Een kernpunt van het advies is de ontwikkeling van een geïntegreerd en gebalanceerd programma om stikstofemissies effectief terug te dringen. Dit programma moet gericht zijn op zowel korte- als langetermijneffecten en dient verschillende sectoren, waaronder landbouw, industrie en transport, te betrekken. Hierbij wordt sterk aanbevolen om stikstofreductie te realiseren aan de bron, om verdere neerslag van stikstof in kwetsbare natuurgebieden te beperken.

Een eerste belangrijke stap is het herzien van de kritische depositiewaarden (KDW), de grenswaarden voor stikstofdepositie die door ecologen worden gehanteerd als maatstaf voor het behoud van biodiversiteit in kwetsbare natuurgebieden. De commissie pleit ervoor om deze waarden aan te passen op basis van de werkelijke ecologische toestand van Natura 2000-gebieden, in plaats van vaste, universele drempelwaarden. Dit zou betekenen dat gebieden met een hoge ecologische waarde specifieke bescherming blijven krijgen, terwijl in minder kwetsbare gebieden meer ruimte komt voor economische activiteiten.

Daarnaast stelt de Remkes-commissie voor om de landbouwsector op weg te helpen richting verduurzaming. Door financiële ondersteuning en juridische oplossingen kunnen boeren en agrarische ondernemers worden geholpen om over te stappen op emissiearme technieken en productieprocessen. Dit moet de sector op een duurzame wijze versterken zonder hun economische levensvatbaarheid te ondermijnen. Tegelijkertijd is het essentieel om te investeren in innovaties, zoals technieken om ammoniakemissies te verlagen, precisielandbouw, en alternatieven voor mestverwerking. Dit helpt niet alleen de uitstoot van stikstof te beperken, maar kan ook bijdragen aan een efficiënter en milieuvriendelijker gebruik van hulpbronnen.

Een andere aanbeveling is de oprichting van een “Stikstofbank” waarin stikstofruimte als credits kan worden beheerd en toebedeeld aan sectoren die willen uitbreiden of nieuwe projecten willen starten. Deze credits kunnen worden gecreëerd door stikstofreductie elders, bijvoorbeeld door bedrijfsbeëindiging of door stikstofarme technieken toe te passen in de landbouw en industrie. Met dit systeem kunnen activiteiten die noodzakelijk zijn voor de maatschappelijke ontwikkeling doorgang vinden zonder dat dit ten koste gaat van de bescherming van natuurgebieden.

Naast nationale maatregelen benadrukt de commissie het belang van internationale samenwerking. Stikstofuitstoot houdt niet op bij landsgrenzen, en een aanzienlijk deel van de stikstofdepositie in Nederland komt vanuit buurlanden. Door samen te werken met landen zoals België en Duitsland kan de emissie aan beide kanten van de grens worden beperkt, wat ook een positief effect heeft op de depositieniveaus in Nederland.

Tot slot pleit de Remkes-commissie voor een uitbreiding van het meetnetwerk en de ontwikkeling van nieuwe meetmethoden. Zo kunnen ammoniak- en stikstofconcentraties in de lucht nauwkeuriger worden gevolgd en kan de impact van maatregelen beter worden gemonitord. Door sensoren, biomarkeronderzoek, en satellietdata in te zetten kan een duidelijker en betrouwbaarder beeld worden verkregen van de verspreiding en effecten van stikstofdepositie. Deze gegevens kunnen vervolgens worden gebruikt om het beleid en de implementatie van stikstofmaatregelen continu te verbeteren en beter te onderbouwen.

Met deze oplossingsrichtingen biedt de Remkes-commissie een perspectief op een duurzamer stikstofbeleid dat rekening houdt met zowel natuurbelangen als economische noden. Door een evenwichtige aanpak te kiezen en de verschillende belangen te integreren, kan Nederland werken aan een structurele oplossing voor het stikstofprobleem die ook op lange termijn houdbaar is.