Pieter Omtzigt en het Nederlandse Stikstofbeleid: Een Kritische Blik op Modellen en Miljardenfondsen

In het Nederlandse politieke landschap staat Pieter Omtzigt bekend om zijn grondige analyses, kritische houding ten opzichte van beleid, en inzet voor rechtmatigheid. Als leider van de partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) brengt hij een frisse, data-gedreven en onderzoeksmatige benadering naar de Tweede Kamer, met een nadruk op het zorgvuldig omgaan met gemeenschapsgeld en het correct inzetten van modellen bij beleid. Zijn visie op de stikstofproblematiek en de specifieke rol van het Aerius-model vormt een belangrijk onderdeel van zijn politieke standpunten. In dit artikel duiken we in Omtzigt’s visie op de inzet van modellen binnen beleid en zijn specifieke kijk op het stikstofbeleid en het Aerius-model.

Modellen in het Beleid: “Modellen regeren Den Haag”

Pieter Omtzigt heeft herhaaldelijk gewaarschuwd voor de dominante rol die modellen spelen in de beleidsvorming in Den Haag. In zijn lezing getiteld “Modellen regeren Den Haag” benadrukt hij dat deze modellen een onmisbare rol spelen, maar tegelijkertijd stelt hij ook dat ze vaak als onaantastbaar worden gezien en dat beleidsmakers blind op hun uitkomsten vertrouwen zonder de onzekerheden en beperkingen voldoende in acht te nemen. Deze kritiek is een rode draad in Omtzigt’s benadering: modellen zijn slechts hulpmiddelen en geen onbetwiste waarheden. Hij wijst erop dat de complexiteit en gevoeligheid van modellen regelmatig leiden tot onbedoelde effecten in beleid. Het beleid gaat dan voorbij aan de realiteit die de modellen trachten te benaderen en kan in het ergste geval leiden tot onrechtmatige beslissingen, omdat de onzekerheden in modellen niet expliciet worden erkend en besproken.

De les die Omtzigt wil benadrukken, is dat beleidsvorming gebaseerd moet zijn op een gedegen begrip van het probleem, en dat modellen slechts een hulpmiddel mogen zijn om dat begrip te ondersteunen. Hij stelt een duidelijke volgorde voor in de oplossing van beleidsproblemen: eerst gezamenlijk overeenstemming bereiken over het probleem, dan gezamenlijk oplossingen overwegen, daarna kijken naar de termijn en uitvoerbaarheid van de oplossing, en tenslotte een concreet plan maken dat ook budgettair verantwoord is. Deze volgorde, betoogt hij, wordt vaak overgeslagen, waardoor er miljarden worden besteed aan oplossingen zonder dat helder is wat het einddoel is. Hij noemt dit het “onrechtmatig omgaan met gemeenschapsgeld”, en benadrukt dat zo’n ongecontroleerde besteding zonder duidelijk effect een grove fout is.

De Kritiek op het Aerius-model en het Stikstofbeleid

Omtzigt’s kritische houding tegenover de inzet van modellen komt duidelijk naar voren in zijn analyse van het stikstofbeleid en de rol van het Aerius-model. Het Aerius-model wordt in Nederland gebruikt om stikstofdepositie in natuurgebieden te berekenen en vormt de basis voor vergunningverlening en beleidsbeslissingen. Volgens Omtzigt zijn er echter grote problemen met de inzet van dit model, vooral omdat het model vooral kijkt naar stikstofdepositie in plaats van naar daadwerkelijke uitstoot (emissies). Omtzigt pleit ervoor dat het beleid meer gericht moet zijn op het daadwerkelijk reduceren van uitstoot, aangezien dit een directer, duidelijker en transparanter meetpunt is dan depositie.

In zijn visie geeft het huidige model geen realistische weergave van de situatie op bedrijfsniveau en is het ook niet duidelijk genoeg voor boeren. Het model is te complex en brengt een schijnnauwkeurigheid met zich mee die in de praktijk leidt tot onevenredige druk op boerenbedrijven. Meerdere boerengemeenschappen krijgen op basis van het model te maken met vergaande beperkingen, zonder dat er altijd sprake is van een bewezen en proportionele impact op de natuur. Hij ontkent overigens niet dat er vooral in de buurt van natuurgebieden zoals de Veluwe en de Peel er (te)veel stikstof-emissies zijn. Omtzigt stelt ook dat we “akelig kleine plotjes van een hectare” niet moeten gebruiken om verstrekkende beleidskeuzes te maken met onnauwkeurige en oncontroleerbare uitkomsten, zoals hij recent in de Tweede Kamer betoogde.

De Alternatieven die Omtzigt Voorstelt

In plaats van het Aerius-model wil Omtzigt dat Nederland zich richt op het meten en reguleren van uitstoot (emissies) in plaats van berekende stikstofdepositie. Door meer te focussen op de emissies zelf, kunnen directe metingen en concrete reductiedoelen voor stikstofuitstoot worden gesteld. Dit sluit beter aan op de behoeftes van boeren en zorgt voor meer transparantie en duidelijkheid in het beleid. Omtzigt wijst erop dat we al jarenlang vastzitten in een beleidskringloop die het probleem niet effectief aanpakt. In plaats van miljarden uit te geven zonder vastomlijnd doel, zou een heldere focus op uitstootreductie, gecombineerd met rechtmatige en meetbare doelen, veel effectiever kunnen zijn.

Omtzigt stelt dat we op dit moment “25 miljard” willen besteden zonder dat we duidelijk hebben wat het doel is of wat het uiteindelijke effect op de natuur zal zijn. Hij vindt dat de rijksoverheid het gemeenschapsgeld veel zorgvuldig moet beheren. Hij wijst erop dat deze miljarden ook gebruikt kunnen worden voor urgente kwesties zoals de toeslagenaffaire, compensatie voor aardbevingsschade in Groningen, of steun voor slachtoffers van overstromingen. In zijn ogen is het onzorgvuldig en zelfs onverantwoord om deze enorme bedragen in te zetten zonder dat er duidelijkheid is over de daadwerkelijke resultaten.

Omtzigt’s Conclusie: Stop Met Aerius voor Vergunningen en Focus op Emissies

Pieter Omtzigt’s positie is helder: hij pleit voor een onmiddellijke stopzetting van het gebruik van Aerius voor vergunningen en beleidsbeslissingen. Hij benadrukt dat modellen zoals Aerius prima geschikt kunnen zijn voor wetenschappelijk onderzoek, maar dat de onduidelijke resultaten en beperkingen van het model niet passen bij de nauwkeurigheid die nodig is voor beleidsvorming en vergunningverlening.

Ook roept hij op om de aanpak van de stikstofproblematiek te baseren op emissies, waarbij we rekening houden met gebieden waar stikstof een directe bedreiging vormt, zoals de Veluwevallei en de Peel. In plaats van een model dat de focus legt op de depositie van stikstof, zou een model dat puur op uitstoot gericht is eenvoudiger, transparanter en effectiever zijn, wat volgens Omtzigt essentieel is om zowel het probleem van stikstof als het welzijn van de boeren te waarborgen.

Door de analyse van zijn betoog en zijn nadruk op rechtmatigheid en efficiëntie, blijft Pieter Omtzigt’s visie een sterke stem in het Nederlandse debat over stikstof, landbouw, en het verantwoord omgaan met gemeenschapsgeld. Zijn pleidooi herinnert ons eraan dat het inzetten van complexe modellen bij beleid altijd een zorgvuldige afweging vraagt en dat het waarborgen van rechtmatigheid, doelmatigheid en transparantie essentieel is voor een duurzaam en rechtvaardig beleid.