“Wat wel kan” volgens Remkes (2022): Naar een duurzame balans tussen stikstof, natuur en landbouw (in bullets)

Dit is de samenvatting in bullets, hier staat ook een uitgeschreven samenvatting

Titel: Uit de impasse en een aanzet voor perspectief

Publicatiedatum: 5 oktober 2022
Auteur: Johan Remkes

Inleiding

Het rapport van Remkes is geschreven naar aanleiding van de intensieve protesten en de vastgelopen stikstofdialoog in Nederland. Het kabinet vroeg Remkes om als onafhankelijke gespreksleider bij te dragen aan het herstel van vertrouwen tussen de overheid en verschillende belanghebbenden, waaronder boeren, natuurorganisaties en de bouwsector.

Het doel van het rapport was om vanuit een integrale denklijn te werken aan een oplossing voor de stikstofcrisis en tegelijk perspectief te bieden aan de landbouwsector.

Belangrijkste conclusies

1. Snelle stikstofreductie noodzakelijk: Nederland moet op korte termijn de uitstoot verminderen, anders dreigt een complete stilstand van vergunningverlening, met impact op woningbouw, infrastructuur en economische activiteiten.
2. Piekbelasters aanpakken: Remkes adviseert om binnen een jaar 500-600 piekbelasters (agrarisch en industrieel) uit te kopen of te helpen met emissiereductie. Dit raakt slechts 1% van de boerenbedrijven, maar biedt ruimte voor natuurherstel en de legalisatie van PAS-melders.
3. Alternatieve aanpak voor de lange termijn:
   • Meer focus op natuurherstel en minder op technische normen zoals de Kritische Depositiewaarde (KDW).
   • Stikstofbeleid verschuiven van depositie (neerslag) naar emissies (uitstoot), zodat boeren meer controle krijgen.
   • Investeren in innovatie en een landelijke stikstofbank.
4. Zonering en ruimtelijke ordening: Remkes introduceert een model waarin Nederland wordt opgedeeld in vier zones:
   • Groen: Alleen biologische landbouw zonder uitstoot (rond Natura 2000-gebieden).
   • Oranje: Natuurinclusieve en extensieve landbouw.
   • Rood: Hoogproductieve, exportgerichte landbouw.
   • Geel: Overgangszones voor waterberging en beperkte landbouw.
5. Langjarig perspectief voor boeren: Boeren moeten weten welke vormen van landbouw waar mogelijk zijn en hoe zij hun verdienmodellen kunnen verduurzamen. Extensivering (minder intensieve landbouw) wordt gepromoot, gecombineerd met natuurbeheer en nieuwe afzetmarkten.
6. Brede transitie van het platteland: Naast stikstofreductie moet Nederland ook andere grote opgaven aanpakken, zoals waterbeheer, klimaatverandering, en biodiversiteit. Dit vereist een integrale aanpak waarin overheden, boeren en andere belanghebbenden samenwerken.

Analyse van de impasse

Remkes wijst op een vertrouwenscrisis die voortkomt uit:

• Zwalkend overheidsbeleid: Van aanmoediging tot schaalvergroting naar restricties zonder duidelijke visie.
• Gebrek aan empathie: Boeren voelen zich vaak onbegrepen en oneerlijk behandeld.
• Ongecoördineerde communicatie: Het ‘stikstofkaartje’ werd slecht ontvangen door boeren en financiële instellingen, wat leidde tot onzekerheid en onrust.
• Juridische realiteit: De Habitatrichtlijn vereist harde garanties voor natuurbehoud, waardoor ruimte voor flexibiliteit beperkt is.

Aanbevelingen

1. Herstel vertrouwen:
   • Betere communicatie en dialoog met boeren.
   • Menselijke maat centraal stellen in transitieplannen.
   • Versterking van gebiedsprocessen met onafhankelijke begeleiding.
2. Innovatie stimuleren:
   • Nationale programma’s om technologieën te ontwikkelen die emissies verminderen.
   • Sociale innovaties, zoals aanpassingen in de bedrijfsvoering en samenwerking binnen de keten.
3. Governance verbeteren:
   • Provincies moeten meer ruimte krijgen om maatwerk te leveren in de gebiedsprocessen.
   • Een nationale grondbank opzetten om verplaatsing en extensivering van landbouw te faciliteren.

Belangrijke boodschappen

• Balans tussen ecologie en economie: Remkes benadrukt dat stikstofreductie nodig is om de natuur te beschermen én economische activiteiten te ontgrendelen.
• Ruimtelijke ordening als sleutel: Een zoneringsmodel kan zorgen voor duidelijkheid en voorspelbaarheid voor boeren en andere betrokkenen.
• Geen irreële beloften: Het rapport wijst erop dat plannen realistisch en haalbaar moeten zijn, zonder valse verwachtingen te wekken.

Conclusie

Remkes’ rapport biedt een genuanceerde en pragmatische benadering voor de stikstofcrisis. Het combineert korte-termijnacties met een langetermijnvisie, waarin natuurherstel, perspectief voor boeren, en een integrale aanpak voor het platteland centraal staan.