Samenvatting van Beleidsopinie van Erisman, Backes en De Vries: Van depositie- naar emissiebeleid

Achtergrond en vraagstelling

Het essay is in juni 2023 geschreven op verzoek van de minister voor Natuur en Stikstof om te onderzoeken of er een alternatief bestaat voor de kritische depositiewaarde (KDW) in de wetgeving. De hoofdconclusie is dat er geen bruikbaar wetenschappelijk of juridisch alternatief is voor de KDW. De KDW blijft een robuuste, internationaal gevalideerde maat voor de effecten van stikstof op natuur.

Wel wordt een alternatieve beleidsaanpak voorgesteld waarin de nadruk verschuift van stikstofdepositie naar emissies. Dit moet zorgen voor een duidelijker en rechtvaardiger handelingsperspectief voor sectoren zoals de landbouw en industrie.

Kernpunten van het beleidsvoorstel

1. Behoud van de KDW, maar met emissiegericht beleid

• De KDW blijft een tot de overheid gerichte doelstelling.
• Sectorspecifieke emissienormen voor ammoniak (NH₃) en stikstofoxiden (NOₓ) worden ingevoerd, waarbij elke sector verantwoordelijk wordt voor zijn eigen emissiereductie.
• Dit voorkomt dat landbouwbedrijven worden afgerekend op een depositiegrens die ze zelf niet direct kunnen beïnvloeden.

2. Beperking van saldering tussen NH₃ en NOₓ

• Het huidige systeem staat toe dat ammoniakemissies van boeren worden overgenomen door NOₓ-emissiebronnen (zoals industrie of mobiliteit). Dit wordt problematisch geacht omdat NH₃ en NOₓ verschillend bijdragen aan milieuvervuiling en gezondheidsschade.
• Het voorstel pleit voor gescheiden emissiereductieplannen per sector.

3. Lange termijn perspectief en flexibiliteit voor landbouw

• In plaats van te focussen op depositieberekeningen wordt een doelgestuurd beleid voorgesteld.
• Landbouwbedrijven krijgen emissienormen per hectare of per dierplaats, waardoor ze zelf kunnen bepalen hoe ze de reductie realiseren (bijvoorbeeld via technologische innovatie, extensivering of emissiearme stallen).
• Bedrijven mogen emissieruimte onderling verhandelen binnen een gebied, mits dit binnen de normen blijft.

4. Aparte regels voor randzones rond Natura 2000-gebieden

• In gebieden met een hoge lokale belasting door ammoniakemissie (bijvoorbeeld nabij stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden), gelden strengere emissie-eisen.
• Dit betekent geen generiek verbod op uitbreiding van bedrijven, maar gerichte beperkingen daar waar emissie een direct effect heeft op kwetsbare natuur.

5. Nieuwe benadering van vergunningverlening

• NH₃-emissies: Vergunningverlening wordt gekoppeld aan emissienormen per bedrijf, niet langer aan depositie. Dit voorkomt dat elk project afzonderlijk moet bewijzen dat het geen extra schade veroorzaakt.
• NOₓ-emissies: Nieuwe vergunningen worden alleen verleend als een bedrijf kan aantonen dat de totale NOₓ-emissie afneemt, bijvoorbeeld door interne reductie of saldering met andere NOₓ-bronnen.
• Er komt een drempelwaarde voor NOₓ-uitstoot, zodat kleine projecten (zoals woningbouw) niet door complexe stikstofregels worden belemmerd.

6. Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s) en monitoring

• Monitoring wordt verbeterd door te werken met Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s) zoals:
  • NH₃-emissie per hectare of per dierplaats
  • Stikstof- en fosfaatbodemoverschotten
  • Broeikasgasemissies zoals methaan en lachgas
• Boeren krijgen meer vrijheid in hoe ze deze doelen halen, terwijl handhaving eenvoudiger wordt.
• Vergunningen worden automatisch aangepast als bedrijven de normen niet halen, met mogelijkheid tot beroep bij bijzondere omstandigheden.

7. Hulp en ondersteuning bij transitie

• De overgang naar een emissiegericht beleid betekent dat sommige bedrijven moeten stoppen of radicaal moeten veranderen.
• Begeleiding en financiële steun worden aanbevolen voor bedrijven die willen omschakelen naar duurzamere bedrijfsmodellen.

Conclusie: Een verschuiving naar emissiesturing

Dit beleidsvoorstel stelt voor om van een depositiegericht stikstofbeleid over te stappen op een emissiegericht beleid. Dit moet leiden tot:

1. Meer duidelijkheid en rechtszekerheid voor boeren en andere sectoren.
2. Een effectiever stikstofbeleid, dat makkelijker te monitoren en handhaven is.
3. Minder bureaucratie en juridische complicaties rond vergunningverlening.
4. Integrale benadering van stikstof, klimaat en waterkwaliteit in plaats van afzonderlijke maatregelen.

Met dit voorstel hopen de auteurs een pragmatische oplossing te bieden die zowel ecologisch effectief als economisch haalbaar is.