De wolf en de heide: hoe schaapsbegrazing verdwijnt in Groningen en effect op de Natuur.

De terugkeer van de wolf in Nederland heeft verstrekkende gevolgen, niet alleen voor veehouders maar ook voor natuurbeheer. In Groningen zien we hiervan een concreet voorbeeld: de schaapskuddes die jarenlang de heidegebieden Ter Borg en Breedwisch openhielden, zijn noodgedwongen verdwenen vanwege wolvenaanvallen. Dit heeft direct invloed op de biodiversiteit en het landschap, en roept vragen op over de toekomst van natuurbeheer in een land waar wilde predatoren en traditionele begrazing steeds vaker botsen.

Het belang van schapen voor de heide

Schaapskuddes zijn eeuwenlang een onmisbaar onderdeel geweest van het Nederlandse heidelandschap. Schapen begrazen jonge boompjes en grassen en voorkomen zo dat de heide dichtgroeit. Zonder deze natuurlijke begrazing vergrast en verbost het gebied, wat negatieve gevolgen heeft voor de biodiversiteit.

De cijfers laten zien hoe belangrijk begrazing is: in Nederland wordt ongeveer 40.000 hectare heide actief beheerd door schaapskuddes. De kudde in Ter Borg bestond uit enkele honderden schapen, die dagelijks tussen de 3 en 5 kilogram gras en jonge scheuten per dier verorberden. Dit betekent dat er op jaarbasis duizenden kilo’s vegetatie werden verwijderd, wat de openheid van het landschap garandeerde.

Twee soorten die direct afhankelijk zijn van deze open heide zijn:

• Het heideblauwtje (Plebejus argus), een vlindersoort die zijn eitjes legt op jonge heidescheuten. Zonder begrazing verdwijnen deze scheuten, en daarmee de leefomgeving van de rupsen. Een afname van 30-40% van de populatie in gebieden zonder actieve begrazing is al waargenomen in andere delen van Nederland.
• Duivelsnaaigaren (Cuscuta epithymum), een zeldzame plant die zichzelf niet van voedingsstoffen kan voorzien en afhankelijk is van jonge heideplanten als gastheer. In Groningen komt deze plant uitsluitend in Ter Borg voor, waardoor het risico op lokale uitsterving reëel is als de begrazing stopt.

Nu de schapen zijn weggehaald, dreigt een kettingreactie: de heideplanten verouderen, soorten verdwijnen en het landschap verandert onomkeerbaar. Dit proces kan binnen enkele jaren zichtbaar worden.

Wolfwerende rasters en andere oplossingen

Momenteel lopen de overgebleven schapen achter een wolfwerend raster in Ter Borg, terwijl in Breedwisch helemaal geen begrazing meer plaatsvindt. Staatsbosbeheer en pachters zoeken naar een oplossing, maar die is niet eenvoudig. Enkele opties zijn:

• Machinaal maaien: Hoewel technisch mogelijk, mist dit de variatie en het ecosysteemvoordeel van schapen. Schapenmest trekt bijvoorbeeld kevers aan, die weer voedsel zijn voor vogels zoals de grauwe klauwier. Bovendien is maaien kostbaar: de kosten voor machinaal beheer kunnen oplopen tot €500 per hectare per jaar, terwijl begrazing vaak goedkoper is en ecologisch effectiever.
• Gescheperde kuddes, waarbij een herder de schapen overdag begeleidt en de dieren ’s nachts in een schaapskooi verblijven. Dit is voor Ter Borg mogelijk, maar in Breedwisch ontbreekt een schaapskooi en zijn wolfwerende rasters kostbaar en landschappelijk ingrijpend. De aanleg van een effectief wolfwerend raster kost al snel €10.000 tot €20.000 per kilometer, en vereist regelmatig onderhoud.

De bredere discussie: natuurbeheer in een veranderend landschap

Het verdwijnen van schaapsbegrazing in Groningen raakt aan een bredere vraag: hoe combineren we de aanwezigheid van grote roofdieren met effectief natuurbeheer? De wolf is nu nog strikt beschermd onder de Habitatrichtlijn en mag niet zomaar worden afgeschoten, maar zijn impact op kleinschalige en traditionele landschapsbeheerpraktijken wordt steeds duidelijker.

De situatie in Westerwolde laat zien dat de komst van de wolf niet alleen een zaak is van veehouders, maar ook van natuurbeheerders en beleidsmakers. De komende jaren zullen uitwijzen of een evenwicht tussen biodiversiteit, landbouw en de wolf gevonden kan worden – of dat belangrijke natuurgebieden stilletjes zullen veranderen in dichtgegroeid bos.

Wat vind jij? Moeten we investeren in gescheperde kuddes, of moeten wolfwerende rasters de standaard worden? En wie gaat dat betalen? Laat je mening achter in de reacties.