Weer een uitkoopregeling voor stikstof: duur, traag en weinig effectief. Ook aldus Erisman (RL), Runhaar (UU) en Boezeman (PBL)

Afgelopen vrijdag presenteerde het kabinet-Schoof zijn nieuwe stikstofplan. De belangrijkste actie? Wederom een uitkoopregeling voor veehouders. Nog dit jaar wordt er 750 miljoen euro uitgetrokken om boeren met “de meest urgente stikstofproblematiek” uit te kopen. Het plan sluit naadloos aan bij eerdere uitkooprondes, waarin al 3 miljard euro werd besteed.

De interesse onder boeren blijkt groot: zo’n 1.600 bedrijven meldden zich aan voor eerdere regelingen, waarbij soms zelfs extra budget nodig was. Toch viel het effect op de stikstofdepositie tegen: gemiddeld slechts 35 mol/ha/jr reductie, ongeveer 7% van de vereiste afname. Daarmee bevestigt deze praktijk wat al langer bekend is: uitkoop is de duurste manier om stikstof te reduceren, en de slechtste. Zie hiervoor ons eerdere artikel: Uitkoop is de duurste manier om stikstof te reduceren – en de slechtste: een casus hoe het niet moet.

Waarom werkt het niet?

Deskundigen zoals Jan Willem Erisman (Universiteit Leiden) en Hens Runhaar (Universiteit Utrecht) wijzen erop dat vrijwillige uitkoopregelingen niet effectief zijn om substantiële stikstofreductie te bereiken. Zonder strikte selectie van de grootste vervuilers leidt vrijwillige uitkoop tot “schieten met hagel”: veel geld voor weinig milieuwinst. Bovendien blijven de sterkste, economisch meest rendabele bedrijven over, die hun activiteiten voortzetten en zelfs hun positie versterken.

Onderzoeker Daan Boezeman (Planbureau voor de Leefomgeving) wijst erop dat er na 25 jaar uitkoopervaring vooral geleerd had moeten worden dat vrijwillige regelingen inefficiënt zijn. Zonder aanvullende verplichtende maatregelen, zoals uitstootdoelen of strengere regels, blijft de structurele impact uit. De nieuwe kabinetsplannen bevatten weliswaar het voornemen om uitstootdoelen per bedrijf op te leggen, maar hoe hard deze doelen zijn en hoe handhaving eruit zal zien, is nog volledig onduidelijk.

Traag en onzeker

Naast de lage effectiviteit kent uitkoop nog een ander groot probleem: tijd. Boezeman benadrukt dat het jaren duurt voordat de effecten zichtbaar zijn. De Europese Commissie moet elke regeling goedkeuren als staatssteun, inschrijvingen moeten worden beoordeeld, afspraken gemaakt, bedrijven écht gestopt. In de praktijk ben je “al snel in 2030”, aldus Boezeman.

Premier Dick Schoof is optimistisch en stelt dat Nederland “dit jaar nog geleidelijk van het slot gaat”. Maar zonder duidelijke doelen, gerichte aanpak, en snelle uitvoering is die belofte twijfelachtig.

Conclusie

De nieuwe uitkoopregeling lijkt een herhaling van zetten die al eerder weinig opleverden: veel publiek geld voor een beperkte stikstofreductie. Vrijwilligheid zonder gerichte selectie en zonder aanvullende verplichtingen blijkt keer op keer onvoldoende effectief. Nederland heeft dringend behoefte aan een stikstofbeleid dat resultaat oplevert: slim, doelgericht en kosteneffectief.

Lees ook ons eerdere artikel over de structurele problemen met uitkoopregelingen: Uitkoop is de duurste manier om stikstof te reduceren – en de slechtste: een casus hoe het niet moet.