Hoeveel landbouwgrond ligt er eigenlijk rondom Natura 2000-gebieden?

In het stikstofdebat wordt vaak gesproken over ‘bufferzones’ rond Natura 2000-gebieden. Boeren die in deze zones actief zijn, zouden volgens sommige beleidsvoorstellen hun bedrijfsvoering sterk moeten aanpassen of zelfs beëindigen. Maar hoe groot zijn die zones nu eigenlijk, en hoeveel landbouwgrond ligt erin? Twee rapporten – één van het RIVM (2025) en één van Wageningen UR (2012) – geven antwoord op deze vraag, elk vanuit een iets andere invalshoek. In dit artikel zetten we de cijfers naast elkaar.

1. De benadering van het RIVM (2025)

Het RIVM publiceerde begin 2025 een rapport waarin niet alleen het Natura 2000-gebied zelf, maar ook de omliggende zones van 250, 500 en 1000 meter werden geanalyseerd. Belangrijk om te weten is dat het RIVM telkens een cumulatieve zone beschrijft: de zone van 500 meter bevat dus ook het gebied van 250 meter en het natuurgebied zelf.

Zone (incl. Natura 2000)	Totaal oppervlak (ha)	Landbouwgrond (ha)	Aandeel landbouw (%)
Natura 2000	284.100	43.900	15%
+ 250 meter	417.400	101.100	24%
+ 500 meter	525.900	153.000	29%
+ 1000 meter	727.800	246.700	34%

Het rapport toont dat het aandeel landbouwgrond toeneemt naarmate men verder van het natuurgebied af gaat. Binnen 1 kilometer afstand gaat het om bijna 250.000 hectare landbouwgrond, verspreid over Nederland.

2. De benadering van Wageningen UR (2012)

Wageningen UR (Alterra) publiceerde in 2012 een rapport met een andere methode. Daarin werden de niet-overlappende zones berekend, dus per ring rond het Natura 2000-gebied. De totale oppervlakten van de zones verschillen daarom aanzienlijk van die in het RIVM-rapport.

Zone	Zonebreedte (m)	Oppervlakte (ha)	Kleur in figuur
Natura 2000	–	onbekend	rood
Zone 0–250 m	250	180.297	donkerrood
Zone 250–500 m	250	152.897	groen
Zone 500–1000 m	500	283.374	paars
Zone 1000–5000 m	4000	1.837.241	blauw

In dit rapport wordt geen uitsplitsing naar landbouwgrond gegeven, maar de oppervlaktes per afzonderlijke ring zijn groter dan bij het RIVM. Dit verschil komt grotendeels door de gekozen rekenmethode en het feit dat het WUR-rapport expliciet vermeldt dat sommige zones niet volledig gevormd kunnen worden, bijvoorbeeld bij smalle gebieden of overlapping.

3. Verschillen en overeenkomsten

Hoewel beide rapporten verschillende analysemethoden hanteren, bieden ze een waardevolle inkijk in de omvang van de zones rond Natura 2000. Wat opvalt:

• Het RIVM geeft percentage landbouwgrond, terwijl de WUR alleen totale oppervlaktes per bufferzone toont.
• De RIVM-zones zijn cumulatief, de WUR-zones zijn ringvormig (per afstandscategorie).
• Beide rapporten tonen dat er honderdduizenden hectares in de directe omgeving van Natura 2000-gebieden liggen.

Wanneer we beide datasets combineren, ontstaat het volgende beeld:

Ringafstand tot Natura 2000 (m)	Oppervlakte WUR (ha)	Landbouwgrond RIVM (ha)	% landbouw volgens RIVM
0–250	180.297	57.200 (101.100 – 43.900)	32%
250–500	152.897	51.900 (153.000 – 101.100)	34%
500–1000	283.374	93.700 (246.700 – 153.000)	33%

Deze vergelijking laat zien dat in elke ringzone ongeveer één derde van het landbouwareaal bestaat uit landbouwgrond. In de ring van 0 tot 1 kilometer gaat het daarmee om ongeveer 200.000 hectare landbouwgrond. Dat is een aanzienlijk deel van het totale Nederlandse areaal.

4. Hoeveel landbouwgrond heeft Nederland in totaal?

Volgens de Landbouwtelling 2023 van het CBS heeft Nederland in totaal circa 1,82 miljoen hectare landbouwgrond. Deze oppervlakte is verdeeld over verschillende gebruikstypen:

Type landbouwgrond	Oppervlakte (ha)	Aandeel (%)
Grasland	ca. 940.000	51,6%
Akkerbouw (bouwland)	ca. 690.000	37,9%
Glastuinbouw	ca. 9.500	0,5%
Overige (fruit, sierteelt, tijdelijk)	ca. 180.000	9,9%

Het grootste deel van de landbouwgrond bestaat uit grasland (vooral voor melkvee), gevolgd door akkerbouwgrondvoor gewassen als aardappelen, granen, suikerbieten en groenten. De glastuinbouw beslaat qua oppervlakte slechts een klein deel, maar heeft wel een hoge economische waarde per hectare.

In dit licht bezien betekent het dat de landbouwgrond binnen 1 kilometer van Natura 2000-gebieden ongeveer 11 tot 14% van het totale Nederlandse landbouwareaal beslaat. Voor een land met een hoge ruimtedruk is dat een aanzienlijk aandeel, en dus beleidsmatig relevant.

5. Wat betekent dit voor het stikstofbeleid?

Het precieze aantal hectares in deze zones is relevant voor elk beleid dat zich richt op “gebiedsgerichte aanpak” of “gerichte reductie” van stikstofemissie. Als het beleid zich zou richten op bijvoorbeeld de 1-kilometerbuffer, dan zou dat potentieel gevolgen kunnen hebben voor meer dan 10% van het Nederlandse landbouwareaal.

Het is daarom van groot belang om helder te hebben:

• hoeveel landbouwbedrijven in deze zones actief zijn,
• welk type landbouw daar plaatsvindt (intensief, extensief, veeteelt, akkerbouw),
• en welke emissies daar werkelijk gemeten worden.

Beleid dat louter gebaseerd is op afstand zonder inzicht in emissie, type bedrijf of landschapsstructuur loopt het risico niet effectief of oneerlijk te zijn.

Conclusie

De combinatie van de RIVM- en WUR-data toont overtuigend aan dat de landbouw in Nederland nauw verweven is met natuurgebieden. Elke beleidsmaatregel die zich richt op bufferzones moet daarom goed doordacht zijn. Niet alleen het aantal meters tot het Natura 2000-gebied is relevant, maar ook de werkelijke emissies, type bedrijven en agrarische landschappen die daarbinnen vallen.