Schapen op de Veluwe : Een millennium van landschapsvorming en stikstofbeheer door de mens (longread via www.food4innovations.blog).

Het volledige artikel is te vinden op “Schapen op de Veluwe : Een millennium van landschapsvorming en stikstofbeheer door de mens (longread met www.stikstofinfo.net).”

De Nederlandse natuurgebieden zoals we die vandaag kennen zijn het resultaat van een eeuwenlange wisselwerking tussen mens, dier en landschap. Wat voor veel mensen een onaangetast natuurlijk landschap lijkt, is in werkelijkheid een door mensenhanden gevormd cultuurlandschap met een rijke historie. Binnen deze complexe relatie tussen mens en natuur hebben schapen een bijzondere en vaak onderschatte rol gespeeld. Gedurende meer dan duizend jaar hebben deze dieren niet alleen het landschap van de Veluwe en andere natuurgebieden in Nederland letterlijk vormgegeven, maar ook een cruciale functie vervuld in de nutriëntenkringloop die de basis vormde voor de landbouw op de arme zandgronden.

De Veluwe, een van Nederlands grootste natuurgebieden, was ooit een uitgestrekt boslandschap. Rond het jaar 800 n.Chr. bood dit gebied voldoende voedsel voor zowel wild als vee (De Heij, 2022). In de eeuwen die volgden, transformeerde dit bosrijke gebied geleidelijk tot een open heidelandschap, een verandering die grotendeels werd veroorzaakt door menselijk ingrijpen en de introductie van schaapskuddes. Deze transformatie was geen toevallige ontwikkeling, maar het resultaat van een doordacht landbouwsysteem dat optimaal gebruik maakte van de beschikbare natuurlijke hulpbronnen.

De potstalcultuur, een landbouwsysteem waarbij schapen fungeerden als transporteurs van nutriënten van de heide naar de akkers, vormde eeuwenlang de ruggengraat van de agrarische economie op de zandgronden. Dit systeem had als neveneffect dat de heidegebieden steeds verder verschraalden, wat uiteindelijk leidde tot een uniek cultuurlandschap met een hoge biodiversiteit. De schapen vervulden hierin een dubbele rol: enerzijds hielden ze door hun graasgedrag de heide open en voorkwamen ze verbossing, anderzijds zorgden ze voor een constante afvoer van nutriënten, met name stikstof, wat essentieel was voor het behoud van de karakteristieke heidevegetatie.

De introductie van kunstmest aan het einde van de 19e eeuw maakte dit ingenieuze systeem overbodig, wat leidde tot een drastische afname van het aantal schapen en een fundamentele verandering in het landgebruik. Veel heidegebieden verdwenen, werden bebost of omgezet in landbouwgrond, en daarmee verdween ook een deel van de biodiversiteit die afhankelijk was van dit landschapstype. Pas in de tweede helft van de 20e eeuw kwam er hernieuwde aandacht voor de ecologische waarde van heidegebieden en de rol die schapen kunnen spelen in het beheer ervan.

In dit artikel wordt de historische en ecologische rol van schapen op de Veluwe en andere Nederlandse natuurgebieden in detail onderzocht. We beginnen met een historische schets van de ontwikkeling van het landschap, gevolgd door een analyse van de ecologische impact van schapenbegrazing. Vervolgens wordt dieper ingegaan op de stikstofkringloop en de kwantificering van stikstofstromen, waarbij we berekenen hoeveel stikstof historisch werd onttrokken per schaap en per hectare. Ook wordt een inschatting gemaakt van het oppervlak van de Veluwe en andere heidegebieden in Nederland, zowel historisch als in de huidige situatie.

Een belangrijk aspect van dit artikel is de berekening van het aantal schapen of andere grote grazers dat nodig zou zijn om de huidige stikstofdepositie van ongeveer 20 kilogram per hectare te compenseren. Deze berekening biedt niet alleen een interessant historisch perspectief, maar kan ook waardevolle inzichten opleveren voor het huidige natuurbeheer en de aanpak van de stikstofproblematiek.

Tot slot worden de implicaties van deze historische en ecologische analyse besproken voor het moderne natuurbeheer, waarbij de lessen uit het verleden worden vertaald naar praktische aanbevelingen voor de toekomst. De centrale vraag hierbij is hoe de historische rol van schapen in het landschapsbeheer ons kan helpen bij het ontwikkelen van duurzame beheermethoden voor de natuurgebieden van vandaag en morgen.

Lees verder op “Schapen op de Veluwe : Een millennium van landschapsvorming en stikstofbeheer door de mens (longread met www.stikstofinfo.net).”