Een Juridisch Historisch Overzicht door Valentijn Wösten, volgens hem een boerenstaatsgreep.

Het stikstofdossier in Nederland is niet alleen een milieukwestie, maar vooral een juridisch en politiek probleem met diepe historische wortels. In zijn artikel “De Boerenstaatsgreep“ biedt jurist Valentijn Wösten van stichting MOB een scherpzinnige analyse van hoe de huidige stikstofcrisis is ontstaan. Het stuk beschrijft hoe juridische bescherming voor natuurgebieden decennialang is uitgehold door politieke compromissen en de invloed van boerenbelangenorganisaties. Deze geschiedenis, gedetailleerd uiteengezet door Wösten, toont aan hoe bestuurlijke keuzes en juridische strategieën hebben bijgedragen aan de impasse waarin Nederland nu verkeert.

Historische Context: Hoe begon het?

De juridische en politieke strijd rond stikstof begint in de jaren ’70, toen het milieubewustzijn groeide en Nederland zich committeerde aan internationale natuur- en milieuregels, zoals de Habitatrichtlijn van de Europese Unie (1992). Deze richtlijn verplicht lidstaten om natuurgebieden (Natura 2000) te beschermen tegen schadelijke invloeden, waaronder stikstofdepositie.

Vanaf het begin was er echter een spanning tussen deze verplichtingen en de belangen van de agrarische sector, die verantwoordelijk is voor het grootste deel van de stikstofemissies. In plaats van harde keuzes te maken, koos de politiek vaak voor juridische uitvluchten en beleid dat economische groei mogelijk moest blijven maken.

De Rol van Boerenbelangen en de Politiek

Volgens Wösten speelde de landbouwsector een centrale rol in het uithollen van juridisch bindende afspraken. Belangenorganisaties zoals LTO Nederland oefenden enorme druk uit op beleidsmakers om stikstofregels te versoepelen of zelfs te omzeilen. Zo ontstond een patroon van juridische compromissen die vaak in strijd waren met Europese natuurwetgeving.

Een belangrijk voorbeeld hiervan is het Programma Aanpak Stikstof (PAS), ingevoerd in 2015. Dit beleid stelde dat economische activiteiten mochten doorgaan, zelfs als deze natuurgebieden schaadden, zolang er op termijn “herstelmaatregelen” werden genomen. In 2019 oordeelde de Raad van State echter dat dit beleid juridisch niet houdbaar was omdat het in strijd was met de Habitatrichtlijn. Dit markeerde een cruciaal moment in de stikstofcrisis.

Juridische Analyse: Sleutelmomenten

Wösten identificeert een aantal belangrijke momenten in de juridische geschiedenis van het stikstofdossier:

1. De Habitatrichtlijn (1992):
   De richtlijn verplichtte Nederland om Natura 2000-gebieden te beschermen, maar de implementatie werd voortdurend uitgesteld of afgezwakt.
2. Programmatische Aanpak Stikstof (PAS, 2015):
   Het PAS werd ontwikkeld om economische activiteiten te faciliteren ondanks negatieve effecten op natuurgebieden. De Raad van State vernietigde dit beleid in 2019, waarmee duizenden vergunningen juridisch onzeker werden.
3. Nationale Stikstofreductiedoelen (2020):
   In reactie op de PAS-uitspraak probeerde de overheid nieuwe reductiedoelen te formuleren, maar deze kwamen opnieuw onder druk te staan door sterke weerstand vanuit de landbouwsector en politieke partijen.
4. De Rulings van de Raad van State (2019 en daarna):
   De Raad van State speelde een cruciale rol door meerdere keren te bevestigen dat het Nederlandse beleid niet in lijn was met Europese wetgeving. Dit versterkte het beeld van een structureel falen van governance.
5. Politieke Invloed en Lobby:
   Een belangrijke pijler in Wöstens analyse is hoe landbouwbelangen via politieke kanalen bleven proberen om regelgeving te ondermijnen. Dit leidde tot wat Wösten beschrijft als een “boerenstaatsgreep,” waarin private belangen de publieke rechtsorde onder druk zetten.

Kritiek op Bestuurlijk Falen

Een centrale boodschap van Wösten is dat de stikstofcrisis geen natuurlijk probleem is, maar een bestuurlijke en juridische crisis. In plaats van consistent de Europese regels te volgen, koos Nederland keer op keer voor halfslachtige oplossingen die uiteindelijk juridisch niet houdbaar bleken. Het gevolg is dat Nederland nu vastzit in een juridisch moeras waarin duizenden projecten worden vertraagd of stilgelegd vanwege gebrekkige vergunningprocedures.

Een Weg Voorwaarts

Volgens Wösten is de enige oplossing een fundamentele heroriëntatie van het stikstofbeleid. Dit vereist:

• Een onafhankelijke juridische handhaving van Natura 2000-regels.
• Minder invloed van lobbygroepen in het politieke proces.
• Een eerlijker verdeling van de lasten van stikstofreductie, waarbij niet alleen de landbouwsector, maar ook industrie en verkeer worden aangepakt.

Lees het Volledige Artikel

Voor wie meer wil weten over de juridische en historische achtergronden van de stikstofcrisis, is het volledige artikel van Valentijn Wösten een must-read. Lees het op de website van Wösten Juridische Advocatuur.