Tata Steel en Stikstof: De Impact van NOx-uitstoot op Milieu, Gezondheid en de Toekomst van de Staalindustrie

Inleiding

Tata Steel is een van de grootste en meest bekende staalproducenten ter wereld. Het bedrijf maakt onderdeel uit van de Indiase Tata Group en heeft verschillende productielocaties verspreid over de globe. In Nederland staat Tata Steel vooral bekend om de omvangrijke staalfabriek in IJmuiden (voorheen Koninklijke Hoogovens), waar de productie en bewerking van staal sinds begin twintigste eeuw een prominente rol speelt. De afgelopen jaren is Tata Steel in Nederland meerdere malen in het nieuws geweest vanwege milieuproblemen, waaronder de uitstoot van stikstofoxiden (NOx). Deze zogenoemde stikstofverbindingen kunnen schadelijk zijn voor zowel mens als milieu. In dit artikel wordt ingegaan op de achtergrond van Tata Steel, de betekenis van de vestiging in IJmuiden en de specifieke problematiek rondom NOx-uitstoot.

Historische Achtergrond

De geschiedenis van Tata Steel in Nederland begint feitelijk in 1918 met de oprichting van Koninklijke Hoogovens in IJmuiden. De locatie langs de Noordzeekust werd gekozen vanwege de goede toegang tot (zee)havens en de nabijheid van zowel kolenaanvoer als afzetmarkten voor staal. In de beginjaren lag de focus op de productie van ruwijzer en later ook staal. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het bedrijf een enorme impuls door de wederopbouw en de sterke vraag naar staal in de snelgroeiende industrie.

Gedurende de twintigste eeuw groeide Koninklijke Hoogovens uit tot een van de toonaangevende staalconcerns in Europa. Rond de eeuwwisseling (1999) volgde een fusie met British Steel, waarbij Corus ontstond. Enkele jaren later, in 2007, nam het Indiase Tata Steel de Europese staalactiviteiten over, waarmee de vestiging in IJmuiden onderdeel werd van de wereldwijde Tata-familie. Vandaag de dag staat de Nederlandse tak bekend als “Tata Steel IJmuiden” of kortweg “Tata Steel Nederland”.

Tata Steel in Nederland (IJmuiden)

De vestiging in IJmuiden beslaat een enorm terrein van honderden hectares aan de kust van Noord-Holland. Met naar schatting rond de negenduizend medewerkers is het tevens een belangrijke werkgever in de regio. De fabriek produceert jaarlijks miljoenen tonnen staal (meestal wordt gesproken over een productiecapaciteit van circa zes tot zeven miljoen ton per jaar), dat gebruikt wordt in uiteenlopende sectoren zoals de auto-industrie, verpakkingsindustrie, constructie en machinebouw.

Door de ligging aan zee heeft IJmuiden een strategisch voordeel in de aan- en afvoer van grondstoffen en eindproducten. Ertsen en kolen kunnen per schip worden aangevoerd en het eindproduct (rollen staal, platen en halffabricaten) wordt per trein, vrachtwagen of schip verder getransporteerd. Naast de hoogovens, waarin ijzererts met cokes wordt gesmolten, omvat het complex diverse kooksfabrieken, staal- en walsafdelingen en een grote eigen energie- en zuurstoffabriek. Dit maakt Tata Steel IJmuiden tot een van de meest geïntegreerde staalfabrieken in Europa.

Productieprocessen

De staalproductie in IJmuiden begint met de aanvoer van ijzererts en kolen. De kolen worden omgezet in cokes in de kooksfabrieken. Cokes is nodig als brandstof en reductiemiddel in de hoogovens, waar ijzererts wordt gesmolten tot ruwijzer. Dit vloeibare ruwijzer gaat vervolgens naar de staalfabrieken, waar toevoegingen en raffinageprocessen het tot hoogwaardig staal maken. Tot slot wordt het staal in de walserijen verwerkt tot platen, rollen of andere specifieke vormen.

Elk van deze stappen vereist enorme hoeveelheden energie en hoge temperaturen. De verbranding van fossiele brandstoffen – en de chemische processen in de ovens – leiden tot de emissie van verschillende stoffen. Denk aan koolstofdioxide (CO₂), zwaveldioxide (SO₂), fijnstof (PM) en stikstofoxiden (NOx). Hoewel alle emissies steeds meer onder de loep worden genomen, is de aandacht voor stikstofemissie (NOx) de laatste jaren in Nederland sterk toegenomen door de zogenaamde “stikstofcrisis” en de aangescherpte natuur- en milieuregels.

De NOx-problematiek (stikstofuitstoot)

Hoewel “stikstof” vaak als verzamelterm wordt gebruikt, draait het in het milieudebat meestal om twee categorieën: stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH₃). Tata Steel heeft vooral met NOx te maken. Deze stikstofoxiden ontstaan bij alle verbrandingsprocessen waar hoge temperaturen bereikt worden. In IJmuiden is dat onder andere het geval in de hoogovens, kooksfabrieken en bij de opwekking van proceswarmte en elektriciteit.

NOx-emissies kunnen in de buitenlucht omgezet worden in onder meer stikstofdioxide (NO₂) en nitraat (NO₃⁻), die schade kunnen aanrichten aan de gezondheid van omwonenden en de omliggende natuurgebieden. In Nederland zijn met name Natura 2000-gebieden kwetsbaar voor te hoge stikstofdepositie. De uitstoot van Tata Steel is een van de vele bronnen in de Randstad, maar door de schaal van de productie – enkele miljoenen tonnen staal en veel verbrandingsprocessen – is het bedrijf een van de grotere industriële uitstoters van NOx in het land.

Cijfers en data

Volgens data uit de Emissieregistratie (www.emissieregistratie.nl) en rapporten van de provincie Noord-Holland lag de NOx-uitstoot (uitgedrukt in tonnen per jaar) van Tata Steel in de afgelopen jaren in de orde van enkele duizenden tonnen. Dit exacte getal kan per jaar variëren, afhankelijk van de productieomvang en de effectiviteit van toegepaste emissiebeperkende technieken. In bepaalde recente publicaties is sprake van een uitstoot tussen de 5.000 en 6.000 ton NOx per jaar, maar deze cijfers kunnen veranderen als gevolg van installatiewijzigingen, nieuwe meetmethoden of veranderende regelgeving.

De reden voor deze hoge uitstoot is vooral de intensieve verbranding van fossiele brandstoffen in de hoogovenprocessen, waarbij temperaturen van ruim 1.500°C worden bereikt. Daarnaast zijn er talloze kleinere installaties en energetische faciliteiten op het terrein (zoals warmtekrachtkoppeling) die eveneens bijdragen aan het NOx-totaal.

Maatregelen en Toekomstplannen

Om de emissie van stikstofoxiden omlaag te brengen, heeft Tata Steel in de loop der jaren diverse maatregelen genomen en plannen opgesteld. In de basis gaat het om het optimaliseren van de verbrandingsprocessen en het plaatsen van nageschakelde technieken.

Een veel toegepaste technologie is Selective Catalytic Reduction (SCR), waarbij NOx met behulp van een katalysator en een reagent (vaak ammoniak of ureum) wordt omgezet in onschadelijke stikstof (N₂) en water (H₂O). In sommige gevallen wordt ook Selective Non-Catalytic Reduction (SNCR) gebruikt, een soortgelijk proces, maar zonder katalysator. De effectiviteit van deze systemen hangt af van de temperatuur, de configuratie van de installatie en de juiste dosering van het reagent.

Naast technische ingrepen wordt er gekeken naar de mogelijkheid om de staalproductie te verduurzamen, onder andere via de introductie van waterstof in plaats van kolen en cokes. Dit zou de CO₂-uitstoot aanzienlijk kunnen reduceren en mogelijk ook de vorming van NOx beperken, omdat bij de verbranding van waterstof minder stikstofoxiden ontstaan dan bij steenkool en cokes. Echter, deze “groene” transitie is een langdurig proces, mede door de hoge kosten en de complexe aanpassingen die nodig zijn in de bestaande installaties.

Tevens zijn er afspraken gemaakt in het kader van de vergunningverlening en handhaving. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied ziet er namens de provincie op toe dat Tata Steel zich houdt aan de emissiegrenswaarden. Deze grenzen zijn vastgelegd in de Wet milieubeheer en de Wet natuurbescherming, die onder meer voortkomen uit Europese richtlijnen voor luchtkwaliteit en natuurbescherming. Boetes of dwangsommen zijn mogelijk als bedrijven systematisch overschrijdingen laten zien.

Kritiek, Handhaving en Toekomstige Uitdagingen

In de regio rond IJmuiden uitten omwonenden en milieuorganisaties al langere tijd zorgen over de luchtkwaliteit. Daarbij gaat het niet alleen om stikstofoxiden, maar ook om fijnstof, zware metalen en geuroverlast. De verhoogde concentraties van diverse stoffen – waaronder PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) en metalen als lood en cadmium – hebben geleid tot herhaaldelijk onderzoek door het RIVM en gezondheidsexperts. Hoewel Tata Steel maatregelen neemt, blijven er zorgen over de cumulatieve effecten op langere termijn.

Daarnaast speelt de landelijke “stikstofcrisis” een grote rol. De uitspraak van de Raad van State in 2019 (over de vergunningverlening rondom stikstofuitstoot in beschermde natuurgebieden) zette veel projecten en sectoren onder druk. Hoewel de landbouw in het nieuws het meest wordt belicht, geldt voor de industrie eenzelfde noodzaak tot reductie van NOx. Tata Steel moet dus blijven investeren in innovatieve technieken om aan strengere wet- en regelgeving te voldoen.

Er zijn verschillende scenario’s in omloop voor de middellange en lange termijn. Een belangrijk element is de ambitie om zogenaamd “groen staal” te maken, waarbij waterstof en duurzame energie een sleutelrol spelen. Tata Steel heeft aangegeven dit te willen realiseren via het Hisarna-proces (een nieuw type reactor) of door over te stappen op Direct Reduced Iron (DRI)-installaties die werken met waterstof in plaats van cokes. Deze projecten vergen echter miljarden euro’s aan investeringen en zullen mogelijk pas op de lange termijn hun vruchten afwerpen.

Hoe verder? Een eerste conclusie

Tata Steel is al decennialang een cruciale speler in de Nederlandse (staal)industrie en fungeert als belangrijke werkgever in de regio IJmuiden. De historische wortels reiken terug tot 1918, toen Koninklijke Hoogovens werd opgericht. Sindsdien is het bedrijf uitgegroeid tot een van de meest geïntegreerde staalfabrieken van Europa, met een jaarlijkse productie van miljoenen tonnen staal en duizenden banen.

Deze industriële omvang heeft echter ook een schaduwzijde. De emissies van schadelijke stoffen, waaronder stikstofoxiden (NOx), roepen vragen op over de impact op gezondheid en natuur. Met name de stikstofproblematiek heeft de afgelopen jaren een hoge prioriteit gekregen in het Nederlandse milieubeleid, waardoor de aandacht voor de rol van Tata Steel in de totale stikstofuitstoot sterk is toegenomen. Hoewel het bedrijf verschillende stappen neemt om de uitstoot te verminderen – zoals het installeren van SCR-systemen en het ontwikkelen van nieuwe, duurzamere processen – blijft er kritiek op de snelheid en effectiviteit van deze aanpassingen.

De komende jaren staan in het teken van verdere verduurzaming, aangescherpte vergunningen en een mogelijke (gedeeltelijke) omschakeling naar staalproductie op basis van waterstof. Of Tata Steel erin zal slagen om op tijd en naar tevredenheid van omwonenden, milieuorganisaties en de overheid aan deze uitdagingen te voldoen, zal grotendeels afhangen van de investeringskracht, de technologische doorbraken en de beleidskaders waaraan het bedrijf moet voldoen. De toekomst van Tata Steel in Nederland is daarmee onlosmakelijk verbonden met de vraag hoe de Nederlandse industrie zich weet aan te passen aan de strenge klimaat- en milieueisen van de eenentwintigste eeuw.