Tien jaar fout stikstofbeleid: hoe het RIVM de kustvisserij en boeren op slot zette en Han Lindeboom gelijk kreeg.

Lees in ook over dit onderwerp:

• ‘RIVM-model klopt niet, D66 wil het niet horen’
• Kustvisserij heeft een stikstofprobleem omdat overheid vertikt rekenfouten te corrigeren.
• Stop met turen naar stikstof door een nauwe tuut – ‘het moet integraal’
• Column: RIVM maakt grote draai in stikstofdepositie
• Column: Geen stikstofprobleem meer in de duinen
• Dry deposition of ammonia in a coastal dune area: Measurements and modeling
• Feiten en misvattingen over een vermeende stikstofbron – “RIVM – Eindrapport Ammoniak uit Zee (2024)”
• Het ammoniakgat en de overschatting van droge depositie in de duinen: een alternatieve verklaring
• De Onwetenschappelijke Precisie van Aerius: Het gaat ook mis bij de aantal significante cijfers dat wordt gebruikt.

De stikstofdepositie in de kustgebieden ligt volgens het RIVM fors lager dan waar we nu mee rekenen. Dat betekent dat de vergunningverlening aan de Noordzee-kust op basis van stikstof (berekeningen) al ruim tien jaar onnodig wordt gefrustreerd.

Het RIVM kwam deze week met een ontluisterend onderzoek naar buiten. Ontluisterend voor de eigen organisatie wel te verstaan. Het onderzoeksinstituut meet overal in Nederland de luchtconcentratie van ammoniak en op sommige plekken ook de stikstofdepositie. Dat wordt allemaal in het Aerius-model gestopt en dan rekent het model uit hoe hoog de stikstofdepositie is voor iedere locatie in Nederland.

De fout in het model: ammoniak uit zee?

In 2014 constateerde het RIVM dat de ammoniakconcentratie in de lucht in de kustgebieden fors hoger was dan Aerius berekende. Citaat: ‘Het is bekend dat er langs de kust een verschil van ongeveer 50 procent is tussen de gemeten en berekende concentraties van ammoniak. De berekeningen worden daarom gecorrigeerd, zodat ze beter aansluiten bij de metingen.’

Om deze correctie te kunnen verantwoorden, voegde het RIVM een ammoniakbron toe. Volgens het RIVM zou de zee ook een grote emissiebron moeten zijn, anders kon het instituut de hoge ammoniakconcentratie niet verklaren. Diverse deskundigen en met name marine-ecoloog Han Lindeboom toonden op basis van wetenschappelijk onderzoek aan dat dat niet kon. In plaats van die kritiek ter harte te nemen, volhardde het RIVM in haar standpunt dat er ammoniak uit zee moest komen.

RIVM geeft fout toe: ammoniakuitstoot uit zee bestaat niet

Maar deze week presenteerde het RIVM het onderzoek ‘Eindrapport Ammoniak van zee, samenvatting van het onderzoek naar de onderschatting van de ammoniakconcentraties langs de kust’. De inhoud van het rapport is erg duidelijk. De belangrijkste conclusie is dat de zelf opgevoerde bron van ammoniak uit zee niet bestaat.

Uit recent onderzoek blijkt dat de emissie van ammoniak uit zee 90 keer lager is dan waar het RIVM nu mee rekent. Verder blijkt een weerstation in Zeeland bij Vlissingen niet representatief te zijn voor heel Zeeland en zorgt een filter in meetbuisjes ook voor een afwijking van 7 procent. Het zijn allemaal nieuwe inzichten die verklaren waarom er verschillen zijn tussen de berekende en gemeten luchtconcentraties van ammoniak. Zelfs wilde dieren zoals vogels en muizen zijn onderzocht, maar hun invloed blijkt marginaal te zijn.

Het effect op vergunningen: een decennium van onnodige belemmeringen

Je kunt dus stellen dat het RIVM weer terug is bij af en geen verklaring heeft voor hun eigen grote correctiefactor, waar ze sinds 2014 mee rekenen binnen Aerius. Maar die verklaring hebben ze zeer waarschijnlijk zelf al sinds 2015 in huis.

Uit eigen onderzoek van het RIVM bleek toen dat de droge stikstofdepositie in de duinen bij Den Haag een factor vijf tot zes lager lag dan Aerius uitrekent. Desondanks volhardde het RIVM in haar model, met als gevolg dat bedrijven jarenlang onterecht werden beperkt in hun activiteiten.

Want, en dat is waarschijnlijk de meest logische verklaring, als er minder stikstof op de grond terechtkomt, blijft er meer in de lucht. Het is dus logisch dat de ammoniakconcentratie in de lucht hoger is dan Aerius uitrekent, omdat Aerius uitgaat van een te hoge stikstofdepositie.

Een bredere crisis in het stikstofbeleid

Emeritus hoogleraar Han Lindeboom ontdekte in 2019 dat de modellen waarmee het RIVM stikstofneerslag op basis van ammoniakemissies berekent, niet kunnen kloppen. Er zitten rekenregels en variabelen in het model die niet sporen met de biologie van de zee.

Volgens het RIVM komt er ammoniak uit zee; volgens de hooggeleerde is dat met recht onzin te noemen, omdat de zee eerder ammoniak opneemt dan uitstoot. Lindeboom waarschuwde al in 2019 dat het model fouten bevatte, maar zowel het RIVM, de overheid, de politiek als de Commissie Hordijk namen geen actie. Resultaat: het model rekent de schapen op bijvoorbeeld Texel het eiland af en jaagt garnalenvissers onterecht van hun boten.

De verontwaardiging over hard beleid op basis van zachte cijfers groeit. De kustvisserij zit in zwaar weer, en een van de oorzaken is dat de garnalenvisserij per 1 januari 2023 aan de stikstofnorm moest voldoen volgens het Aerius-programma. Dit terwijl significante gevolgen voor Natura 2000-gebieden door de garnalenvisserij hoogstwaarschijnlijk uit te sluiten zijn.

Het RIVM beweert van niet, hoewel men nu toegeeft dat er veel minder ammoniak uit zee komt dan men lang heeft volgehouden. In de Tweede Kamer-briefing op 25 mei 2022 gaf het RIVM aan eerst nog twee jaar onderzoek te moeten doen voordat men verder kan.

Bovendien beweert men dat zelfs als die ammoniak niet bestaat, er nog steeds overschrijding van de Kritische Depositie Waarde (KDW) in de Natura 2000-gebieden zal zijn en er voor de visserij niets verandert. Maar is dat ook zo?

Wat nu? Correcties en de toekomst van stikstofbeleid

Uit berekeningen blijkt dat als de meetcorrectie wordt weggelaten, de stikstofdepositie in kustgebieden met wel 25% kan dalen. Dit betekent dat sommige Natura 2000-gebieden niet langer overschreden worden en er mogelijk ruimte ontstaat voor economische activiteiten die eerder werden beperkt.

Dit roept de fundamentele vraag op: als de huidige modellen incorrect blijken en vergunningverlening daardoor onterecht is belemmerd, welke verantwoordelijkheid draagt het RIVM en de overheid dan?

Met een kleine stikstoffocusgroep is door Lindeboom en zijn collega’s een rapport geproduceerd waarin wordt gepleit voor een herberekening van de stikstofbelasting. Dit rapport doet vier aanbevelingen:

1. Herberekening met het RIVM-model zonder meetcorrectie.
2. Maatwerk op de vierkante kilometer voor zowel landbouw als natuur.
3. Aanpassing van de eiwitsamenstelling in voedsel voor zowel mens als dier.
4. Behoud en ondersteuning van de Nederlandse agrarische en visserijkennis.

Conclusie: een herziening is onvermijdelijk

De onthulling dat het RIVM tien jaar lang heeft gerekend met een foutieve stikstofbron roept niet alleen vragen op over het verleden, maar ook over de toekomst. De impact op vergunningverlening en economisch beleid is gigantisch.

Als Nederland een eerlijk stikstofbeleid wil voeren, zal het niet alleen moeten erkennen dat fouten zijn gemaakt, maar ook fundamentele aanpassingen moeten doen in de modellen waarop dit beleid is gebaseerd. De sectoren die het meest geraakt zijn door deze fouten – de visserij en landbouw – verdienen een serieuze herbeoordeling van hun situatie en de beleidsregels die hen al jaren onterecht beperken.

Het is tijd dat wetenschap, beleid en economie weer in balans worden gebracht – niet op basis van foutieve rekenmodellen, maar op basis van de realiteit.