Mest aanzuren: minder ammoniak, meer opbrengst

Hoe een chemische ingreep stikstofverlies vermindert en de grasopbrengst verhoogt

Ammoniakuitstoot is een van de grootste milieuproblemen binnen de landbouwsector. In Nederland is het zelfs de belangrijkste bron van stikstof die via de lucht neerslaat in natuurgebieden. Tegelijkertijd vormt deze uitstoot ook een direct verlies aan waardevolle stikstof die boeren liever in hun gewassen zien terugkomen dan in de atmosfeer.

Een van de meest veelbelovende technieken om deze uitstoot aan te pakken is het aanzuren van dierlijke mest. Dat klinkt eenvoudig – een zuur toevoegen aan mest – maar het effect is groot, en het blijkt in veel gevallen ook agronomisch gunstig uit te pakken.

Wat is mestaanzuring precies?

Bij het aanzuren van mest wordt een zuur, meestal zwavelzuur (H₂SO₄), toegevoegd aan drijfmest om de zuurgraad (pH) te verlagen. Door de pH te verlagen van bijvoorbeeld 7 naar 5.5, verandert de chemische balans tussen ammonium (NH₄⁺) en ammoniak (NH₃) in het voordeel van ammonium. En dat is gunstig: ammoniak verdampt gemakkelijk in de lucht, terwijl ammonium in de mest blijft zitten en opneembaar is voor plantenwortels. Door het aandeel ammoniak te verkleinen, wordt dus voorkomen dat stikstof vervliegt.

Deze techniek is in sommige landen, zoals Denemarken, al op grote schaal ingevoerd. In Nederland staat mestaanzuring nog in de kinderschoenen, hoewel verschillende pilots en studies de effectiviteit ervan bevestigen.

Verschillende manieren om mest aan te zuren

Mestaanzuring kan op drie momenten in de mestketen plaatsvinden:

1. In de stal, direct nadat de mest wordt uitgescheiden, bijvoorbeeld in een gotensysteem onder de roostervloer.
2. Tijdens opslag, door zuur toe te voegen in de mestsilo of -kelder.
3. Bij toediening op het land, via een mobiel mengsysteem op de mesttank.

Elke methode heeft zijn voor- en nadelen. In-huis aanzuring levert de hoogste emissiereductie op, maar vereist ook de meeste technische aanpassingen en veiligheidsmaatregelen. Veldzuurtoepassing is flexibeler, goedkoper en eenvoudiger uit te voeren – ook als loonwerk – maar beperkt zich tot alleen de emissies tijdens het uitrijden.

Hoeveel ammoniakreductie kun je verwachten?

Uit een uitgebreide literatuurstudie (De Heij, 2025) en recente veldmetingen (Pedersen et al., 2022) blijkt dat mestaanzuring een bijzonder effectieve maatregel is. De reductiecijfers lopen uiteen, afhankelijk van de toegepaste methode:

• In de stal: gemiddeld 39–71% minder ammoniakuitstoot.
• Tijdens opslag: 30–85% minder emissie.
• Op het land: reducties van 40% tot zelfs 97% zijn gerapporteerd.
• Bij een ketenbrede aanpak (stal, opslag én veld): een totale emissiereductie van 70–90% is haalbaar.

De variatie in resultaten hangt onder meer samen met het type mest, de omgevingstemperatuur, de gebruikte zuurhoeveelheid en de exacte pH die bereikt wordt. Zo geldt: hoe lager de pH, hoe groter de reductie – maar ook hoe meer zuur er nodig is.

Grasopbrengst en stikstofefficiëntie

Naast milieuwinst blijkt aangezuurde mest ook een positieve invloed te hebben op de gewasopbrengst, met name op grasland. Door het lagere stikstofverlies komt er meer stikstof beschikbaar voor opname door het gras. Dat resulteert in hogere opbrengsten, een betere stikstofbenutting en in sommige gevallen een hoger eiwitgehalte in het ruwvoer.

In veldproeven uit Finland (Keskinen et al., 2022) bleek dat met aangezuurde rundveemest de droge stof-opbrengst van grasland met bijna 30% toenam vergeleken met gewone mest. Tegelijkertijd steeg de stikstofbenutting met 65%. Ook Nederlands onderzoek (Schils & Geurink, 1991) laat zien dat de stikstofefficiëntie van aangezuurde mest op sommige gronden zelfs gelijkwaardig is aan kunstmest. Dat betekent dat boeren mogelijk minder kunstmest hoeven toe te dienen – wat zowel economisch als ecologisch gunstig is.

Op kalkrijke gronden kan mestaanzuring bovendien bijdragen aan een betere beschikbaarheid van bepaalde nutriënten, zoals fosfor, ijzer en zwavel. Vooral de zwavelcomponent van zwavelzuur kan een voordeel zijn, nu atmosferische zwaveldepositie sinds de jaren ’90 sterk is afgenomen.

Zijn er ook nadelen?

Hoewel de voordelen van mestaanzuring evident zijn, zijn er ook aandachtspunten en potentiële nadelen:

Veiligheidsrisico’s

Zwavelzuur is een bijtende stof die bij verkeerd gebruik ernstige schade kan aanrichten aan mensen, dieren en materialen. Een veilige omgang vereist dus goede training, beschermingsmiddelen, en een zorgvuldig ontwerp van het aanzuring- en doseersysteem. In de praktijk zijn deze risico’s goed beheersbaar, mits men zich aan de voorschriften houdt.

Geurhinder en vluchtige organische stoffen

Uit het onderzoek van Pedersen et al. blijkt dat met name opslagzuurbehandeling kan leiden tot een hogere uitstoot van geurstoffen zoals vluchtige vetzuren (VFA’s) en fenolen. In koude omstandigheden vielen deze emissies mee, maar bij hogere temperaturen kan dit leiden tot meer geurhinder rondom het erf. Bij veldaan­zuring is deze toename beperkt of afwezig.

Effect op bodemleven en verzuring

Een veelgehoorde zorg is dat langdurige toepassing van aangezuurde mest kan leiden tot verzuring van de bodem. Uit studies blijkt echter dat de meeste landbouwgronden voldoende bufferend vermogen hebben om de extra zuurlast op te vangen, mits de toepassing binnen agronomische normen blijft. Wel is het raadzaam om op zure zandgronden regelmatig de bodem-pH te monitoren.

Langetermijneffecten op het bodemleven zijn nog beperkt onderzocht. Eerste resultaten laten geen negatieve effecten zien op microbiële activiteit of het voorkomen van regenwormen, maar meerjarige veldproeven zijn wenselijk.

Conclusie: techniek met toekomst

Mestaanzuring is een bewezen effectieve maatregel die zowel milieuwinst als agronomische voordelen oplevert. Door ammoniakemissies met 40 tot 90 procent terug te dringen, draagt de techniek bij aan betere luchtkwaliteit, minder stikstofdepositie op natuur, en efficiënter stikstofgebruik in de landbouw. Voor boeren biedt het perspectief op hogere opbrengsten en mogelijk lagere kosten voor kunstmest.

Er zijn investeringen en veiligheidsmaatregelen nodig, maar de voordelen zijn aanzienlijk – zeker wanneer mestaanzuring wordt ingezet als onderdeel van een breder pakket aan stikstofmaatregelen. Met de juiste begeleiding en technische ondersteuning zou mestaanzuring in Nederland weleens een doorslaggevende schakel kunnen worden in het stikstofbeleid van de toekomst.

Bronnen:

• De Heij, W.B.C. (2025). Acidification of Manure: Mechanisms of Ammonia Emission Reduction and Effects on Grassland Productivity and Quality. Food4Innovations Report.
• Pedersen, J. et al. (2022). Effect of storage and field acidification on emissions of NH₃, NMVOC, and odour from field applied slurry in winter conditions. Journal of Environmental Management 310.
• NCM, Aanzuren van mest om methaan- en ammoniakemissie te reduceren: een overzicht