Uitkoop is de duurste manier om stikstof te reduceren – en de slechtste. Een Casus hoe het NIET moet.

Al eerder schreven we over de belachelijke Lbv en Lbv+ regeling (dat nooit meer!), ook FTM en NRC beginnen in te zien dat uitkoopbeleid – dank je wel VVD en Van der Wal – zeer zeer duur en inefficient landelijk beleid is.

Je ziet ze niet. Je hoort ze niet. Maar je ruikt ze wél. Stallen vol varkens. In Grubbenvorst werd dat jarenlang de realiteit van omwonenden van de megastal van Martin Houben. Maar aan het eind van dit jaar is het voorbij. De stal wordt gesloopt. De overheid betaalt daar ongeveer 20 miljoen euro voor. In ruil daarvoor wordt er ongeveer 60 kilogram ammoniak minder uitgestoten op natuurgebieden in de omgeving. Dat is dus 330 euro per gram ammoniak. Ja, je leest het goed: per gram. Daarmee is stikstof officieel duurder dan goud.

En dat moet stoppen.

Want hoe sympathiek het verhaal ook gebracht wordt — een ondernemer stopt, een dorp ademt opgelucht, de natuur krijgt wat rust — de maatschappelijke realiteit is pijnlijk: de belastingbetaler draait op voor een oplossing die financieel volkomen ontspoord is en ecologisch nauwelijks verschil maakt. Uitkoop is geen beleid, het is paniek. En bovendien: het is onrechtvaardig.

De mislukking van het uitkoopbeleid

Nederland heeft met de stikstofcrisis een ingewikkeld probleem te pakken. Maar wat doet de overheid? Ze kiest de allerduurste route: boeren uitkopen voor 120% van de bedrijfswaarde, inclusief alle sloopkosten. Alsof het verdwijnen van een stal een zegen op zichzelf is. Alsof we stikstofuitstoot kunnen oplossen door de portemonnee maar genoeg open te trekken.

Het megabedrijf van Martin Houben wordt met een zak geld uitgezwaaid. Niet alleen de nieuwe stal in Grubbenvorst, maar ook acht andere vestigingen van de Houbensteyn Groep worden uitgekocht. Totaalprijs? Naar schatting bijna 50 miljoen euro. Voor dat bedrag krijgen we stikstofwinst van slechts enkele honderden kilo’s per jaar. Niet per dag. Niet per maand. Per jaar.

Een eenvoudige rekensom laat zien dat dit systeem volkomen onhoudbaar is. Zelfs als je alle piekbelasters van Nederland zou uitkopen, ben je vele miljarden kwijt. En nog steeds blijft het merendeel van de stikstofuitstoot bestaan. We kopen druppels, maar betalen alsof we rivieren droogleggen.

Waarom uitkoop fundamenteel verkeerd is

Uitkoop is geen structurele oplossing. Het verandert niets aan het systeem. Het verlaagt geen kunstmestgebruik. Het verbetert geen mestkwaliteit. Het voorkomt geen ammoniakemissies bij mesttoediening. Het helpt niet bij precisielandbouw of bij regionale kringlopen. Het verwijdert slechts stallen uit het landschap, in de hoop dat natuurdoelen daarmee gehaald worden. Dat is schijnzekerheid.

Bovendien is uitkoop juridisch kwetsbaar. Je kunt wel een stal sluiten, maar zolang de vergunning voor het perceel niet structureel gewijzigd wordt, is herontwikkeling altijd mogelijk. En wie zegt dat de stikstofruimte die nu verdwijnt, niet later opnieuw geclaimd wordt – door Schiphol, de industrie of een biomassacentrale?

De morele prijs

Er is nog iets fundamentelers aan de hand. Als belastingbetalende burger word je medeplichtig gemaakt aan een schimmenspel, aan het meest kostbare ineffectieve beleid ooit bedacht. Je betaalt mee aan een regeling die grote ondernemers beloont en kleine boeren aan hun lot overlaat. Je betaalt voor de gevolgen van jarenlang falend beleid, terwijl je geen stem hebt in de effectiviteit van de maatregelen. Je betaalt drie keer goudprijs voor wat feitelijk mestlucht is. En je betaalt voor beleid dat geen enkel positief effect heeft op de natuur!

Boeren zoals Martin Houben maken rationele keuzes – en daar is niks mis mee. Hij heeft jarenlang geïnvesteerd, geschaald, geoptimaliseerd. Hij is een kind van het beleid van schaalvergroting. En nu is hij een kind van het afbraakbeleid. Maar de rekening ligt niet bij hem. Die ligt bij ons, de belastingbetaler. We vragen ons af wie er nog kan rekenen? Waar is de liberale ondernemerspartij VVD gebleven?

Wat moet er dan wel gebeuren?

Op www.stikstofinfo.net pleiten we al langer voor alternatieven:

1. Technologische innovatie: zoals betere luchtwassers, mestvergisters, ammoniakstrippers, aangepaste voersamenstelling, of het injecteren van mest met aangepaste pH. Gewoon gaan #doen in de praktijk dus, mits kosteneffectief.
2. Emissiegericht beleid in plaats van depositiegericht beleid: meten bij de bron en sturen op daadwerkelijke uitstoot(reducties). Het liefste via stoffenbalans (massabalans) en regionale meetnetwerken in combinatie met satelliet data.
3. Regionale differentiatie: niet elke stal is een probleem, niet elk natuurgebied is overbelast. Richt je op de regio’s waar het te druk is (De Peel, Gelderse Vallei, etc.).
4. Stoppen met juridisering en starten met samenwerking tussen boeren en natuurbeheerders. Eerst vergunningen dus. Kom uit kip-ei-probleem!

Deze maatregelen kosten een fractie van uitkoopregelingen, leveren meetbaar effect op en houden boeren betrokken bij de toekomst van hun omgeving.

Conclusie: uitkoop is het failliet van beleid

Het verhaal van Martin Houben laat zien hoe absurd en pijnlijk inefficiënt het stikstofbeleid is geworden. Het is een symptoom van politieke besluiteloosheid en juridische krampachtigheid. Als burgers en als samenleving moeten we ons daartegen uitspreken. Niet omdat we tegen boeren zijn, maar omdat we vóór een betere oplossing zijn.

Laten we ophouden met miljoenen smijten voor een minimale niet meetbare milieuwinst.Winst die alleen in de SimCity realiteit aanwezig is. Laten we investeren in slimme oplossingen die boeren perspectief geven en de natuur écht helpen.

En vooral: laten we de ammoniakcrisis niet oplossen door te doen alsof stikstof goud is. Want de lucht mag dan blauw zijn — onze beleidskeuzes zijn dat allerminst. Daarom oproep aan LTO en aan het kabinet: Zorg voor beleid dat klopt met fysische-chemische realiteit, voorkom generiek landelijk emissiebeleid, ga in de slag in de bufferzones en enkele regios. Maar hoe dan ook, zorg dat elk toekomstig beleid ook kosten-effectief is!