Rekenkundige ondergrens stikstof: Wiersma forceert doorbraak ondanks juridisch risico

Met een ferme stap tegen de stroom in heeft demissionair landbouwminister Femke Wiersma aangekondigd dat er nog dit jaar een rekenkundige ondergrens voor stikstofdeposities van kracht wordt. Deze maatregel – een verhoging van de grens van de huidige 0,005 mol naar 1 mol per hectare per jaar – is al jaren een politieke wens van vooral de BoerBurgerBeweging (BBB) en een uitwerking van het hoofdlijnenakkoord van het gevallen kabinet.

Wat houdt die ondergrens in?

De huidige situatie is juridisch strak gereguleerd: elk project dat méér dan 0,005 mol stikstof per hectare per jaar op een Natura 2000-gebied doet neerslaan, moet daarvoor een natuurvergunning hebben en kan alleen doorgaan als bewezen wordt dat de natuur elders wordt ontzien of hersteld. Dat heeft sinds het ‘stikstofvonnis’ van de Raad van State in 2019 gezorgd voor duizenden stilgevallen projecten. Een hogere ondergrens moet hier volgens de BBB en Wiersma een praktische uitweg bieden: voor kleine, nauwelijks meetbare bijdragen hoeft dan geen vergunning meer te worden aangevraagd.

Maar: de Raad van State heeft recent gewaarschuwd dat zo’n grens juridisch ‘kwetsbaar’ is zolang niet robuust wordt aangetoond dat de natuur daadwerkelijk herstelt. En die robuuste maatregelen ontbreken grotendeels in het huidige beleid.

Een oud dossier, nieuwe ronde

Op Stikstofinfo.net hebben we dit onderwerp al vaker uitgediept. In het artikel “Vergelijkend juridisch stikstofbeleid: hoe zes EU-lidstaten omgaan met de Vogel- en Habitatrichtlijn” legden we uit hoe andere EU-landen wel degelijk met praktische drempelwaarden werken en welke juridische en ecologische overwegingen daarachter schuilen.

Ook in “Nadere toelichting op de rekenkundige ondergrens door professor Arthur Petersen (oktober 2024).” betoogden we dat het huidige Nederlandse rekenmodel tot absurde precisie dwingt bij extreem kleine emissies, waardoor projecten met verwaarloosbare impact vastlopen in een bureaucratisch moeras.

Met de stap van Wiersma komt nu de langverwachte politieke proef op de som: een harde, praktisch hanteerbare grens die een groot deel van de vergunningen overbodig moet maken.

Tegen de rechterlijke wind in

Het risico is aanzienlijk dat de rechter – of uiteindelijk het Europese Hof – deze beleidslijn alsnog zal blokkeren. Volgens de Europese Habitatrichtlijn is de staat van instandhouding van beschermde natuur doorslaggevend, niet de administratieve drempel. Daarom blijft de kernvraag: kan Nederland voldoende geloofwaardig aantonen dat de natuur er netto op vooruitgaat, ook met een hogere drempel?

Zonder (stevige) reductiemaatregelen blijft dat antwoord voorlopig uit. LTO-voorzitter Ger Koopmans vatte het kernachtig samen: “Alleen door én de wet aan te passen én echt te werken aan minder stikstofuitstoot kan de stikstofcrisis definitief worden opgelost.”

Boeren en bouwers: opluchting of valse hoop?

In de praktijk betekent de stap voorlopig verlichting voor talloze boeren en bouwprojecten. Maar de politieke oppositie waarschuwt dat de maatregel vooral ‘valse hoop’ schept zolang de juridische fundamenten niet op orde zijn.

Of de proef standhoudt, zal dus afhangen van de vraag of de rechter – eerst in Nederland en uiteindelijk mogelijk in Luxemburg – het principiële stikstofarrest van 2019 wil of kan nuanceren.

Conclusie

Met deze beslissing zet minister Wiersma de deur op een kier voor een rationelere omgang met stikstofrekenmodellen, zoals op Stikstofinfo.net al vaker bepleit. Tegelijk legt zij het fundament voor een juridisch experiment waarvan de uitkomst uiterst onzeker is.