Significant, het voorzorgsprincipe en de verwarring die beleid lamlegt

In het Nederlandse stikstofbeleid botsen wetenschap, recht en politiek op een frustrerend kruispunt van semantiek en onzekerheidsaversie. Twee begrippen springen eruit: significant en het voorzorgsprincipe. Wat ooit bedoeld was als instrumenten van zorgvuldigheid, zijn nu wurgslangen geworden voor beleidsvorming en vergunningverlening.

Neem het woord significant. In de ecologie betekent het dat een effect wezenlijk of merkbaar is, bijvoorbeeld voor de kwaliteit van een natuurtype. In de statistiek gaat het om een rekenkundige kans op toeval. In het recht is significant ondertussen verworden tot een drempelwaarde: alles boven 0,005 mol/ha/jaar wordt als potentieel “significant” bestempeld, met verstrekkende juridische gevolgen. Maar dit cijfer is niet uit de natuur afkomstig – het is ingevoerd via beleidsdocumenten zoals de BIJ12-handreiking, en heeft de status van pseudo-natuurwet gekregen. Alsof we met een scheermesje in de mist proberen te schatten of een druppel regen een emmer laat overlopen.

Daarbovenop komt het voorzorgsprincipe. Oorspronkelijk bedoeld als leidraad bij grote wetenschappelijke onzekerheden over ernstige milieuschade, is het in de praktijk veranderd in een dogma: als niet met absolute zekerheid is uitgesloten dat schade kan optreden, dan moet worden gehandeld alsof die schade zich wel zal voordoen. Een kleine kans wordt dan een stopteken, zelfs als het project in kwestie 0,0051 mol toevoegt aan een gebied dat duizenden mol ontvangt uit andere bronnen.

En terwijl Duitsland pragmatisch omgaat met deze materie – met duidelijke drempels zoals 21 mol per plan/project en een cumulatieve drempel van 3% van de KDW – heeft Nederland zich klemgezet in een juridisch perfectionisme. Ja, Duitsland werkt ook met de Kritische Depositie Waarde (KDW). Ja, ze toetsen projecten op passende beoordeling. Maar ze nemen tegelijk een politiek en wetenschappelijk besluit om bijdragen onder de 21 mol niet verder te beoordelen. Nederland daarentegen heeft de drempel naar 0,005 mol gebracht. Niet omdat de natuur dat vroeg, maar omdat de rechterlijke en beleidsmatige interpretatie geen ruimte laat voor gezond verstand.

Het gevolg? Zelfs als een project geen verslechtering van de natuur veroorzaakt, wordt het toch stilgelegd. De Raad van State heeft nochtans herhaaldelijk erkend – zie uitspraken NL:RVS:2020:741 en NL:RVS:2019:3094 – dat een overschrijding van 0,005 mol op zichzelf géén bewijs is voor schade. Het betekent alleen dat “niet op voorhand uitgesloten kan worden” dat er mogelijk iets gebeurt. Maar MOB en rechters grijpen dan weer naar het voorzorgsprincipe: zolang je geen 100% uitsluiting van schade kunt aantonen, kan men zich beroepen op onzekerheid. We zijn zo bang geworden om een fout te maken, dat we elke redelijke afweging hebben stopgezet.

Kortom: het Nederlandse stikstofbeleid is vastgelopen op een verwarring van definities en een totale risicomijding. De begrippen significant en voorzorgsprincipe zijn ontaard in absolute waarheden, waar ze juist bedoeld waren voor relatieve oordelen binnen context. We hebben beleid vervangen door bureaucratische betovering.