In het Rapport Wennink (2025) wordt Nederland aangespoord zich te concentreren op strategische technologische domeinen. ASML wordt daarin regelmatig aangehaald als succesverhaal. Tegelijkertijd worden sectoren als landbouw en voedselindustrie gekarakteriseerd als “laagproductief”. Dit artikel vergelijkt ASML en de Nederlandse agrofood sector op basis van objectieve economische gegevens. De resultaten zijn verrassend en nuanceren het beeld dat in beleidsrapporten vaak wordt geschetst.
Inleiding: Twee Nederlandse Sterktebronnen
Nederland heeft twee sectoren die internationaal dominant zijn. De eerste is ASML, de wereldmarktleider in lithografiemachines voor chipproductie. De tweede is de agrofood sector, die Nederland tot de tweede exporteur van landbouwproducten ter wereld maakt.
Deze twee sectoren worden echter zeer verschillend behandeld in beleidsdebatten. ASML wordt gevierd als innovatiekampioen. De agrofood sector wordt vaak afgedaan als “traditioneel” en “laagproductief”. Het Rapport Wennink volgt deze lijn: het pleit voor massale investeringen in high-tech domeinen, terwijl het “laagproductieve” sectoren als landbouw expliciet noemt als kandidaten voor afbouw.
Dit artikel onderzoekt deze karakterisering kritisch door beide sectoren naast elkaar te zetten op basis van harde economische gegevens. De vergelijking leidt tot interessante inzichten over wat “productiviteit” werkelijk betekent, en wat Nederland werkelijk nodig heeft.
De Omzet: Landbouw Groter dan Gedacht
Laat me beginnen met de omzet. ASML rapporteerde in 2024 een omzet van €28,3 miljard. Dit is een indrukwekkend getal. ASML groeit snel, en de winstmarge is hoog.
De Nederlandse landbouw rapporteerde in 2024 een productiewaarde van €41 miljard. Dit is groter dan ASML. Veel groter, zelfs.
Maar het gaat nog verder. Nederland exporteert landbouwproducten voor €128,9 miljard per jaar. Dit is niet alleen Nederlandse productie. Dit omvat ook geïmporteerde producten die in Nederland worden verwerkt en opnieuw geëxporteerd. Toch geeft dit aan hoe groot de agrofood sector werkelijk is.
Als we de hele agrofood sector meenemen – primaire landbouw, voedselindustrie, logistiek, retail – bedraagt de totale toegevoegde waarde volgens Agrimatie ongeveer €77 miljard. Dit is 2,7 keer groter dan ASML’s omzet.
Dit is een belangrijk gegeven dat in beleidsdebatten vaak ontbreekt. ASML is groot. Maar de agrofood sector is veel groter.
Werkgelegenheid: Het Meest Opvallende Verschil
Waar het werkelijk interessant wordt, is werkgelegenheid. Dit is waar de twee sectoren radicaal van elkaar verschillen.
ASML heeft ongeveer 32.000 medewerkers in dienst. Dit is een zeer efficiënt bedrijf met hoge automatisering en hoge arbeidsproductiviteit. Met toeleveranciers en gerelateerde bedrijven komt het aantal banen misschien op 100.000 tot 150.000.
In de Nederlandse landbouw werken ongeveer 150.000 tot 160.000 mensen. Dit is al vijf keer meer dan ASML. Maar dit is slechts het begin. Als we de voedselindustrie, logistiek, distributie en retail meenemen, gaat het aantal banen naar 500.000 tot 600.000.
Dit is het meest opvallende verschil tussen de twee sectoren. ASML is een zeer kapitaal- en kennisintensief bedrijf. De agrofood sector is veel arbeidsintensief. Dit is niet per se een zwakte van de agrofood sector. Dit is een karakteristiek. Landbouw en voeding hebben veel handen nodig. Dit creëert werkgelegenheid. Dit creëert inkomsten voor veel mensen in Nederland.
Winstgevendheid: ASML Veel Hoger
Maar ASML is veel winstgevender. In 2024 maakte ASML een netto winst van €7,6 miljard. Dit is een winstmarge van 27 procent. Dit is uitzonderlijk hoog. De Nederlandse landbouw maakt een geschat netto inkomen van €2 tot €3 miljard. Dit is een winstmarge van ongeveer 5 tot 7 procent. Dit is lager; dat klopt.
Per werknemer is het verschil nog groter. ASML maakt ongeveer €237.500 winst per werknemer. De landbouw maakt ongeveer €15.000 tot €20.000 per werknemer. Dit is een verhouding van 12:1 tot 16:1. Maar de vraag is wat beter is voor de BV-Nederland …
Dit is waarom beleggers ASML veel meer waarderen dan landbouwbedrijven. Dit is waarom ASML veel meer aandacht krijgt in beleidsdebatten. ASML creëert veel meer winst per werknemer. Maar dit zegt niets over de maatschappelijke waarde van beide sectoren. Dit zegt alleen iets over hoe winst wordt verdeeld. Maar voor onze lokale Nederlandse economie is werkgelegenheid wellicht belangrijker!
Groei: Vergelijkbaar, Maar ASML Sneller
Beide sectoren groeien. De landbouw groeide in 2024 met 5,1 procent in inkomsten. ASML groeide met 4,8 procent in omzet. Dit is vergelijkbaar. Maar ASML verwacht sneller te groeien in de komende jaren. De verwachting is 6 tot 7 procent groei in 2025. De landbouw verwacht 2 tot 3 procent groei. Dit hangt samen met de groeimarkt voor chips en kunstmatige intelligentie. Dit is een snelgroeiende markt (maar hoelang?). De voedselmarkt groeit langzamer dat klopt ook.
Strategische Waarde: Beide Essentieel
Dit brengt ons bij strategische waarde. Waarom is ASML zo belangrijk? Omdat chips essentieel zijn voor technologie. Omdat ASML een monopolie heeft in geavanceerde lithografiemachines. Omdat dit technologische autonomie betekent. Waarom is de agrofood sector belangrijk? Omdat voedsel essentieel is. Omdat Nederland een voedselexporteur is. Omdat dit voedselzekerheid betekent.
Beide zijn strategisch essentieel. Beide zijn afhankelijk van buitenlandse inputs. ASML is afhankelijk van Amerikaanse klanten en Duitse toeleveranciers. De agrofood sector is afhankelijk van buitenlandse inputs (energie, grondstoffen) en buitenlandse afzetmarkten. De vraag is niet: welke sector is strategischer? De vraag is: hoe zorgen we dat beide sectoren sterker worden?
Innovatie: Beide Innovatief, Op Verschillende Manieren
Het Rapport Wennink suggereert dat ASML innovatief is en landbouw niet. Dit is een misvatting. ASML is innovatief in de zin van technologische doorbraken. ASML investeert veel in R&D. ASML werkt aan geavanceerde technologieën.
Maar de agrofood sector is ook innovatief. Landbouw werkt aan precisielandbouw, duurzame teelten, alternatieve eiwitten, verticale landbouw. Voedselindustrie werkt aan nieuwe voedselproducten, duurzame verpakking, efficiëntere processen.
Het verschil is dat ASML’s innovatie zichtbaarder is. Het verschil is dat ASML’s innovatie sneller leidt tot nieuwe producten. Het verschil is dat ASML’s innovatie meer aandacht krijgt. Maar innovatie is niet alleen high-tech. Innovatie is ook het verbeteren van bestaande processen. Innovatie is ook het vinden van nieuwe markten. Innovatie is ook het maken van producten duurzamer. De agrofood sector doet dit allemaal. Het krijgt alleen minder aandacht.
De Vergelijking in Getallen
| Kental | Landbouw | ASML | Verhouding |
| Omzet/Productiewaarde | €41 miljard | €28,3 miljard | Landbouw 1,45x groter |
| Werkgelegenheid (direct) | 150.000-160.000 | 32.000 | Landbouw 5x meer |
| Werkgelegenheid (inclusief indirect) | 500.000-600.000 | 100.000-150.000 | Landbouw 4-5x meer |
| Netto winst | €2-3 miljard | €7,6 miljard | ASML 2,5-3,8x hoger |
| Winstmarge | 5-7% | 27% | ASML veel hoger |
| Winst per werknemer | €15.000-20.000 | €237.500 | ASML 12-16x hoger |
| Groei vorig jaar | 5,1% | 4,8% | Vergelijkbaar |
| Verwachte groei | 2-3% | 6-7% | ASML sneller |
Wat Betekent Dit?
Deze vergelijking leidt tot enkele belangrijke inzichten.
Ten eerste: omzet en werkgelegenheid zijn niet hetzelfde als winstgevendheid. De agrofood sector is groter in omzet en werkgelegenheid. Maar ASML is veel winstgevender. Dit is niet goed of slecht. Dit is gewoon een verschil in bedrijfsmodel.
Ten tweede: “laagproductief” is een misleidend woord. De agrofood sector is niet laagproductief. De agrofood sector is arbeidsintensief. Dit is iets anders. Arbeidsintensief betekent dat veel mensen nodig zijn. Dit creëert werkgelegenheid. Dit creëert inkomsten.
Ten derde: beide sectoren zijn strategisch belangrijk. ASML is belangrijk voor technologische autonomie. De agrofood sector is belangrijk voor voedselzekerheid. Nederland heeft beide nodig.
Ten vierde: beide sectoren kunnen productiever worden. ASML kan nog sneller groeien. De agrofood sector kan ook productiever worden. Dit vereist investeringen in innovatie, technologie, duurzaamheid.
Conclusie: Niet Kiezen, Maar Versterken
Het Rapport Wennink stelt impliciet voor dat Nederland moet kiezen. Kiezen voor high-tech. Kiezen voor ASML-achtige sectoren. Loslaten van “laagproductieve” sectoren als landbouw. Deze vergelijking suggereert iets anders. Nederland heeft twee sterke sectoren. Beide zijn groot. Beide zijn belangrijk. Beide kunnen sterker worden.
De vraag is niet: ASML of landbouw? De vraag is: hoe maken we beide sterker?
Dit vereist niet alleen investeringen in high-tech. Dit vereist ook investeringen in agrofood. Dit vereist niet alleen concentratie op topsectoren. Dit vereist ook behoud van diversiteit. Nederland’s sterkte ligt in diversiteit. Nederland is sterk in landbouw. Nederland is sterk in high-tech. Nederland is sterk in logistiek, in financiën, in diensten.
Dit is waarom Nederland welvarend is. Dit is waarom Nederland stabiel is. Dit is waarom Nederland veerkrachtig is. Het Rapport Wennink zou beter hebben gedaan door beide sectoren te versterken. In plaats van landbouw af te schrijven, zou het rapport beter hebben gedaan door te zeggen: hoe maken we landbouw innovatiever? Hoe maken we landbouw duurzamer? Hoe maken we landbouw productiever?
Dit is wat Nederland werkelijk nodig heeft. Dit is wat voorbij Wennink ligt.
Bronnen
- CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek): Feiten en cijfers over de landbouw (2025)
- Agrimatie: Productiewaarde landbouw en agrocomplex (2024)
- Rijksoverheid: Exportwaarde Nederlandse landbouw (2025)
- ASML: Annual Report 2024 en Q4 2024 Financial Results
- Wageningen University & Research: Staat van de Landbouw, Visserij, Voedsel en Natuur (2025)
Dit artikel maakt deel uit van een serie analyses van het Rapport Wennink en de Nederlandse economische strategie. Voor meer informatie, zie food4innovations.blog
Economische Kentallen en Werkgelegenheid (2024)
| Kental | Nederlandse Landbouw | ASML | Verhouding |
| OMZET / PRODUCTIEWAARDE | |||
| Totale omzet/productiewaarde | €41 miljard (2024) | €28,3 miljard (2024) | Landbouw 1,45x groter |
| Exportwaarde | €128,9 miljard (2024) | ~€25-27 miljard (geschat) | Landbouw 4,8x groter |
| WERKGELEGENHEID | |||
| Directe werkgelegenheid | ~150.000-160.000 | ~32.000 | Landbouw 5x meer banen |
| Indirecte werkgelegenheid (voedselindustrie, logistiek) | ~400.000-500.000 | ~50.000-100.000 (toeleveranciers) | Landbouw veel meer |
| Totale werkgelegenheid (inclusief indirect) | ~500.000-600.000 | ~100.000-150.000 | Landbouw 4-5x meer banen |
| WINSTGEVENDHEID | |||
| Netto inkomen / Netto winst | ~€2-3 miljard | €7,6 miljard (2024) | ASML 2,5-3,8x hoger |
| Winstmarge | ~5-7% | ~27% (2024) | ASML veel hoger |
| Winst per werknemer | ~€15.000-20.000 | ~€237.500 per werknemer | ASML 12-16x hoger |
| INVESTERINGEN & GROEI | |||
| Jaarlijkse investeringen | ~€2-3 miljard | ~€1,5-2 miljard (R&D) | Vergelijkbaar |
| Groei vorig jaar | +5,1% (inkomsten 2024) | +4,8% (omzet 2024) | Vergelijkbaar |
| Verwachte groei komend jaar | ~2-3% | ~6-7% (verwachting 2025) | ASML sneller |
| INTERNATIONALE POSITIE | |||
| Marktaandeel wereldwijd | ~2e exporteur agri-producten | Monopolist in lithografie | Beide dominant |
| Afhankelijkheid buitenland | Hoog (input, afzet) | Hoog (klanten, toeleveranciers) | Beide afhankelijk |
| Strategische waarde | Voedselzekerheid | Technologische autonomie | Beide strategisch |
| TOEGEVOEGDE WAARDE | |||
| Totale agrocomplex (incl. voeding, logistiek) | ~€77 miljard (2023) | ~€28,3 miljard | Agrocomplex 2,7x groter |
| Toegevoegde waarde per werknemer | ~€130.000-150.000 | ~€900.000 per werknemer | ASML 6-7x hoger |
| BELASTINGEN & BIJDRAGEN | |||
| Geschatte belastingbijdrage | ~€3-4 miljard/jaar | ~€2-2,5 miljard/jaar | Vergelijkbaar |
| Werkgeversbijdragen sociale zekerheid | ~€15-20 miljard | ~€2-2,5 miljard | Landbouw veel hoger |
StikstofInfo.net - Alles over Ammoniak en stikstofverbindingen 
Geef een reactie op markus Haneveld Reactie annuleren